18 November, 2019

8-1 OSNIVANJE VRHOVNOG SAVETA SRBIJE

by Sirijus
in Sirijus broj 8

U Srbiji su do početka Prvog svetskog rata radile sledeće lože:

  • Loža Svetlost Balkana, Beograd (1876-1882)
  • Loža Srpska zadruga, Beograd (1881-1882)
  • Loža Sloga, Rad i Postojanstvo, Beograd (1883-1940)
  • Loža Pobratim, Beograd (1890-1940)
  • Loža Nemanja, Niš (1892-1914)
  • Loža Ujedinjenje, Beograd (1909-1914)
  • Loža Šumadija, Beograd (1910-1940)

Do aneksione krize, 1908. godine, one su uglavnom radile pod zaštitom Velike lože Ugarske, a tada je došlo do raslojavanja. Posle odbijanja zahteva lože Pobratim da Velika Loža Ugarske interveniše u korist opravdanog protesta protiv aneksije Bosne i Hercegovine kod svih velikih masonskih vlasti sveta, uz podršku Vrhovnog Saveta Rumunije, loža Pobratim se izdvojila ispod zaštite mađarske velike lože i proglasila nezavisnom. Uz svesrdnu podršku rumunskog Vrhovnog Saveta i njegovom odlukom br. 5, od 10. marta 1909. proglašen je i otvoren Kapitel – Ružin Krst (Rose Croix) u Dolini Beograd.[1]

Na osnovu “Patenta” o obrazovanju Kapitela[2] o radu slobodnih zidara 18. stepena, 22. aprila 1909. godine izvršen je i izbor oficira Kapitela. Izabrana su braća:

Jovan Aleksijević 30o               predsednik Kapitela Athirsata;

Manojlo Klidis 30o                         zastupnik predsednika;

Petar Šreplović 18o                        vitez I nadzornik;

Miloš Valožić 18o                    vitez II nadzornik;

Petar Pačić 18o                         vitez besednik;

Dimitrije Janković 18o             vitez kancelar;

Dimitrije Mijalković 18o          vitez ekspert i

Milutin Perišić 18o                   vitez rizničar.

Na istom radu odlučeno je da se sastanci Kapitela održavaju devet puta godišnje, i da ubuduće (citiram):

…treba davati otpust braći naše lože koja ga budu tražila da bi se mogla afilovati u ložu ’Ujedinjenje‛ koja je otoič osnovana.[3]

Osnivanje Kapitela, organa visokih stepena sa pravom donošenja odluka koje su obavezne za lože sa jovanovskim sistemom, prema slobodnozidarskoj konstituciji, otvorilo je put ka konačnom osamostaljivanju i formiranju potpuno nezavisne Velike lože, odnosno Vrhovnog saveta Srbije. Iz sačuvanih zapisnika o radu Kapitela stiče se nešto potpunija slika o značaju i sadržaju njegovog rada.

Već na drugom radu Kapitela, koji je dobio ime Srbija, raspravljalo se o predlogu braće Petra Šreplovića i Dimitrija Jankovića da se nađe način izmirenja sa braćom Sretom Stojkovićem i Đokom Milovanovićem. Posle debate u kojoj su učestvovali svi prisutni odlučeno je (citiram):

…da ako imenovana braća žele da postanu članovi Lože Pobratim, oni sami treba da postupe redovnim putem i načinom.[4]

Da je ovaj zaključak konsekventno sproveden, svedoči i zapisnik o radu Kapitela od 8. februara 1910. godine, kada brat Jova Aleksijević, misleći da će pogoditi opštu želju braće predlaže da (citiram):

“…izaberemo večeras na radu I stepena našega časnog starešinu, Sretu Stojkovića za počasnog starešinu Lože Pobratim. On ima neosporno vrlo velikih zasluga za osnivanje Lože Pobratim kao i za slobodno zidarstvo uopšte.”

Prema zapisniku, njegov predlog je sa oduševljenjem usvojen. Pored Stojkovića i Đorde Milovanović je, posle razgovora koji su objavljeni sa njim, ponovo postao jedan od stožera srpskog slobodnog zidarstva.

Još prilikom donošenja odluke da se loža Pobratim odvoji od Velike lože Ugarske, zbog njenog negativnog stava oko zahteva srpskih masona povodom aneksije Bosne i Hercegovine, bila je prisutna i inicijativa da se srpski slobodni zidari stave pod zaštitu francuskog Velikog Orijenta i to na inicijativu Francuza. Takav radikalan raskid sa Simboličkom velikom ložom Ugarske bio je povoljno tlo za formiranje lože Ujedinjenje, koja je, februara 1909, formirana pod zaštitom Velikog orijenta Francuske. Jedan broj članova lože Pobratim dobio je časni otpust i formirao ovu novu ložu. Najagilniji u afirmisanju rada lože Ujedinjenje bio je njen starešina Vasa Jovanović. Loža Pobratim pružala je punu podršku radu nove radionice, u čije članstvo je primljen i tadašnji francuski ambasador u Beogradu, Leon Dekoa.

Zatim, Loža Pobratim bila je matica loža i za ložu Šumadija koja je osnovana aprila i svečano osvećena 7. jula 1910. godine. Iako je Šumadija formalno bila pod zaštitom Velike lože Hamburga, izuzetno dobro je sarađivala i koordinirala rad sa ložom Pobratim. Bez obzira na to što je Pobratim bio jedina radionica nepokrivena zaštitom neke velike lože i što je proglašena samostalnom radionicom uz podršku Velike lože Rumunije, zajednički rad, planiranje aktivnosti i saradnja te dve lože manifestovale su specifičan bratski pristup srpskih masona u to vreme.

Treba napomenuti da je loža Ujedinjenje, koja je obrazovana početkom 1909. godine, imala velikih problema u prvoj godini rada. Na radu Kapitela, 1. marta 1910. godine, brat Miša Cukić saopštava da je (citiram):

“…ovih dana razgovarao sa bratom Vasom Jovanovićem, iz lože ’Ujedinjenje‛ i tom prilikom mu se brat Vasa žalio na prilike u njihovoj loži. Rekao je da tamo niko ništa ne radi, table od jesenas nisu još napisane, računi nisu sređeni, a na radove niko i ne dolazi, pa se on, brat Vaša, nosi mišlju da njihovu ložu ugase.”

Posle rasprave u kojem su učestvovali svi prisutni, odlučeno je (citiram): …da se izvesti i umoli časni starešina Lože ’Ujedinjenje‛, da pozove njihovu braću časnike, da sa nama održe jedan majstorski sastanak, da se ovo važno masonsko pitanje razmotri.

Pored toga loži ’Ujedinjenje‛ je,zbog toga što od oktobra 1909. godine nije plaćala kiriju za korišćenje prostorija lože Pobratim, 7. maja 1910. godine, upućeno pismo u kome se traži izmirivanje zaostalih obaveza.

Očigledan dokaz da su napori braće pokrenuli ložu Ujedinjenje nalazi se u zapisniku Kapitela, od 6. septembra 1910. godine, gde stoji da: loža Ujedinjenje (citiram)  „ …moli ložu Pobratim da joj ustupi nekolicinu braće kako bi oni mogli uspešnije raditi. Vitezovi su mišljenja da se toj molbi naše bratske lože ne mogu odazvati, ali ako ko od braće bude hteo svojevoljno k’ njima stupiti, da mu se ne smeta.”

Pomoć koju je loža Pobratim pružila u aktiviranju i oživljavanju rada lože Ujedinjenje bila je zaista korisna i bratska. Jovan Aleksijević o tome piše i Andri Diniću 26. novembra 1910. godine i kaže (citiram):

Francuze[5] smo sasvim elektrizovali: Dali smo im još u indat brata Avramovića, odredili smo četiri naša izaslanika za stalno posećivanje njihovih radova, spustili smo im kiriju, poslugu, ogrev i osvetljenje na najbagatelniju cifru i ponudili smo im i svaku drugu eventualnu pomoć s naše strane, te će bar tako krenuti malo napred.[6]

Zbog pasivnog stava mađarskih masona i izostanka očekivane bratske pomoći, srpski slobodni zidari su, paralelno sa aktivnostima usmerenim ka masonskom osamostaljivanju, poslali u Pariz, radi uspostavljanja novih masonskih komunikacija, brata Vasilija Jovanovića, koji je već postojeće i dobre odnose beogradske lože Ujedinjenje, uspeo da značajnije unapredi. Od tada su Veliki Orijent Francuske, a uz njega i Velika loža Francuske, zauzimali posebno mesto u razvoju srpske masonerije i događajima koji su sledili, naročito tokom Prvog svetskog rata.

U leto 1910. godine, na radovima Kapitela Srbija prisustvovao je i Veliki sekretar Velikog Orijenta Turske, Nerandunijan, koji je srpskim slobodnim zidarima nudio (citiram):

…’pomoć‛, da nam izdejstvuje osnivanje visokih: stepena, s tim da mi prethodno podnesemo o tome našu predstavku, na što mu je odgovoreno, da bi red bio, da se prvo oni nama jave. Od tog doba prošlo je dosta vremena, pa sad evo sa zadovoljstvom saopštavam [7] braći da smo dobili, odnosno da je loža ’Pobratim‛ dobila arhitektonsku tablu od turskog Velikog Orijenta, u kojoj nam nude zajednički rad i javljaju tom prilikom da su izabrali novog Velikog majstora.

Burne godine na Balkanu, koje su donele uspostavljanje balkanskog saveza i balkanske ratove, imale su, pored već rečenih i neka druga slobodnozidarska delovanja, od kojih su od posebne važnosti bili dogovori sa Vrhovnim Savetom Grčke. Iako se Vrhovni Savet Rumunije nudio da oni budu ona velika masonska vlast koja će obezbediti konačno osamostaljivanje srpskih slobodnih zidara, ipak su se, u tom izuzetno važnom poslu, masoni u Beogradu opredelili za Vrhovni Savet Grčke. Inicijativa za uspostavljanje ovih veza išla je preko Jovana Aleksijevića, koji je na radu Kapitela Srbija, 31. marta 1911. godine, saopštio da je od Vrhovnog Saveta Grčke dobio pismo u kome nude svesrdnu pomoć i obećavaju da će izdejstvovati kod ostalih masonskih vlasti osnivanje Vrhovnog saveta Srbije. Na bazi ovog dopisa, slobodni zidari Srbije odlučuju da velika masonska vlast, koja će obezbediti konačnu samostalnost bude Vrhovni savet Grčke, naravno uz saglasnost Velikog Orijenta i Velike lože Francuske.

Iako tada u Srbiji postoje tri lože – Pobratim, Ujedinjenje i Šumadija, a uslovno i loža Nemanja u Nišu, čvrsta veza lože Ujedinjenje sa Velikim orijentom Francuske potakla je srpske masone da ponovo ožive rad, odnosno da probude ložu Sloga, Rad i Postojanstvo. To je i učinjeno sredinom februara 1912. godine, uz potpunu saglasnost Velikog orijenta Italije, pod čijom zaštitom je ova loža i osnovana, 1883. godine. Velika italijanska masonska vlast bila je potpuno saglasna da se ova loža stavi pod zaštitu Vrhovnog Saveta Srbije, zarad čijeg osnivanja je i došlo do njenog reaktiviranja.

Najzad, 9. maja 1912. godine, specijalni delegat Vrhovnog saveta Grčke, brat Cefalas, uzdigao je snagom svoje masonske vlasti na 33. stepen braću:

čime su stvoreni uslovi da se na tom radu i formira Vrhovni savet Srbije, što je i učinjeno.

Istog dana na zajedničkom radu loža Pobratim i Šumadija, doneta je odluka da Pobratim, koji je do tada radio kao nezavisna radionica od tada radi pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije, a da Šumadija zatraži otpust ispod zaštite Velike lože Hamburga i stavi se pod zaštitu srpskog Vrhovnog saveta. Sledećeg dana, na drugoj svečanoj sednici novoformiranog Vrhovnog saveta, pročitan je grčki “patent” o formiranju Vrhovnog saveta Srbije i izabran je Đorđe Vajfert za najmoćnijeg suverenog velikog komandera Vrhovnog saveta Srbije. Na trećem svečanom radu, održanom 11. maja, izabrani su i ostali veliki oficiri, naravno iz redova braće na 33 stepenu.

Konačno priznanje nezavisnosti srpskih masona koji su primili škotski obred usledilo je na Internacionalnoj konferenciji saveznih vrhovnih saveta škotskog reda, održanoj oktobra 1912. u Vašingtonu, čiji je domaćin bio Vrhovni savet Južne jurisdikcije SAD. Od tog trenutka, sve lože u Srbiji, osim lože Ujedinjenje radile su pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije. Loža Ujedinjenje čekala je saglasnost Velikog Orijenta Francuske, ali je početak Balkanskih ratova prekinuo njihove aktivnosti. Naime, masoni su morali da odgovore svojim obavezama prema državi, pa je organizovani slobodnozidarski rad zamro, sve do 1918. godine.

Brat P.R., „Mudrost“, Beograd


[1] Zapisnik o I radu Kapitela u Dolini Beograd na dan 22. april 1909. Arhiv Jugoslavije, Fond 100 (Masoni)

[2]  Kapitel (Kapitol) ili Suverena Skupština radi na stepenima od 15 do 18.

[3] Arhitektonska tabla sa rada Kapitela od 22. aprila 1909.

[4] Zapisnik o radu Kapitela Sr­bija od 11. maja 1909. godine

[5] Članove lože Ujedinjenje su ostala braća, zbog dobrih odnosa sa francuskim masonima, zvali „Francuzi“.

[6] AJ, Fond 100

[7] Jovan Aleksijević, (primedba autora)