Još od najranijih dana modernog slobodnog zidarstva muzika je bila zastupljena, kako kroz rad u ložama, tako i u okviru banketa oko bele trpeze. U početku su to bile pesme i kantate koje su voklano izvodili članovi loža, da bi vrlo brzo počeli da se javljaju i instrumenti kao pratnja, u početku žičani, potom gudački, a onda i duvački. Anderson u svojim Konstitucijama iznosi tekstove nekih ranih pesama, koje su govorile o vezama između masona i biblijskih i istorijskih ličnosti. Nažalost, melodijski zapisi ovih pesama nedostaju. U drugoj polovini 18. veka u mnogim francuskim ložama se formira tzv. kolona harmonije, koja se sastoji od šest ili sedam instrumenata, ponekad i više, koja ima za zadatak da muzikom prati radove. U većini loža muzičari su se smatrali braćom-poslužiteljima, sa ograničenim prerogativima, bili su podvrgavani delimičnoj inicijaciji i najčešće su se zadržavali na prva dva stepena. Pravila o njihovom anagažovanju su se razlikovala od jedne do druge lože.
Dva najznačajnija imena masonske muzike 18. veka su Mocat i Hajdn. Volfgang Amadesus Mocart je iniciran u uglednoj loži Dobročinstvo, na Orijentu Beča, 14. decembra 5784 g.i.s. (po profanom kalendaru 1784). godine. Ova loža se nešto kasnije spojila sa još nekoliko drugih i dobila naziv Ponovo krunisano nadanje. Mocartov garant je bio Baron fon Gemingen. Smatra se da je Mocart još 1772. godine (5772 g.i.s.), boraveći u Manhajmu, došao u kontakt sa slobodnim zidarstvom i tada nastaju njegove prve masonske kompozicije. Pogrešno je verovanje nekih istoričara da je Hajdn uveo Mocarta u masonstvo. Hajdn je pripadao manje poznatoj loži Prava sloga i bio iniciran 4. marta 5785 g.i.s (1785). godine, nekoliko meseci posle Mocartove inicijacije.
V. A. Mocart (1756-1791) ostaje do danas najveći masonski muzičar. Neposredno posle inicijacije 5785. g.i.s nastale su tri njegove značajne kompozicije, Pomoćničko putovanje, Otvaranje i zatvaranje lože i Prijatelj zidar. Te godine masonstvu pristupa i Leopold Mocart, Volfgangov otac. Narednih godina V. A. Mocart komponuje više kantata, jednu na tekst prijatelja Johana Emanuela Šikanedera, namanjenu unošenju svetla u hram 15. novembra 5791. g.i.s., zatim drugu Vi koji slavite Velikog Neimara Svemira i na kraju Masonsku tužbalicu, povodom smrti dva ugledna brata, vojvode Franca Augusta Maklenburg-Šterlica i princa Ester-hazija. Ipak, od svega ostaje najznačajnija njegova neprevaziđena opera Čarobna frula. Libreto za nju napisao je njegov prijatelj i brat Šikaneder. Ova opera je odmah doživela uspeh, zahvaljujući kako izuzetnoj muzici, tako i činjenici da je široka publika shvatila da se u njoj radi o savremenicima. Tako zla Kraljica noći, zapravo, predstavlja caricu Mariju Tereziju, koja se borila protiv slobodnog zidarstva, zli duhovi koji je podstičju na progon mladog junaka i junakinje, zapravo su velikodostojnici Katoličke crkve, a da pravedni i mudri Sarastro predstavlja cara Josifa drugog, koji je kao dobrona-merni i prosvećeni apsolutista, štitio slobodne zidare. Pojedine arije iz ove opere našle su mesto među masonima i kao muzička pratnja rada u ložama. Slobodni zidar J. V. Gete se toliko divio ovoj muzici da je čak skicirao nasavak libreta. Nažalost, do saradnje Mocarta i Getea nije došlo. Nekolioko meseci posle premijere ove opere V. A. Mocart se preselio na Večiti Istok 5. decembra 5791. g.i.s.
Jozef Hajdn (1732-1809) , mada je živeo znatno duže od Mocarta, nije ostavio ni jednu kompoziciju iz koje bi se mogla sagledati pripadnost slobodno-zidarskom bratstvu. Komponovao je, između ostalog, za neke francuske lože, a dirigovao je i koncertima u Freemason Hall u Londonu. Održavao je veze sa brojnim muzičarima-masonima širom Evrope.
Od kompozitora 18. veka treba još pomenuti Kristofa Vilibalda Gluka (1714-1787) i Maria Luiđia Karla Salvatore Kerubinija (1760-1842), koji su i sami pripadali bratstvu.
Tokom 19. veka delovali su mnogi kompozitori-masoni, međutim sa daleko manje uspeha od prethodnika. U tom periodu u masonsku obrednu muziku ulaze orgulje, zahvaljujući orguljšu pariske lože Savršeni trenutak, Žaku Bovarle Šarpantjeu. Ovaj instrument se zadržao naročito u anglo-američkim ložama, gde se i danas koristi, dajući ceremonijama, često, pseudoreligiozni karakter. Ipak, kompozicije koje se danas koriste u radu američkih loža daleko su ispod muzičkog nivoa Evrope 18. i 19. veka.
Od kompozitora-masona u 20. veku treba pomenuti Jana Sibelijusa (1865-1957), jednog od osnivača finske masonerije i autora čuvene simfonijske poeme Finlandija, kao i našeg velikog Stevana Stojanovića Mokranjca (1856-1915), istaknutog člana lože Pobratim, autora Liturgije Sv. Jovana Zlatoustog, Opela i nadasve poznatih Rukoveti.
Kada je
reč o masonskom doprinosu muzičkoj tradiciji, neizostavno treba spomenuti dela dvojice
slobodnih zidara. Brat Ruže de Lil je 1791 (5791 g.i.s). komponovao Marseljezu,
pesmu Francuske revolucije, a danas himnu Republike Francuske, dok je brat Ežen
Potje 1872 (5872 g.i.s) spevao Internacionalu, pesmu Oktobarske revolucije i himnu
međuna-rodnog proletarijata.
Brat R.P.
Loža “Mihajlo Pupin”, Beograd
LITERATURA:
°Danijel Ližu (2001) Rečnik slobodnog zidarstva, Paidea Beograd.
°Dr Karl Nef (1937) Uvod u istoriju muzike, Državna štamparija Kraljevine Jugoslavije, Beograd.
°Džasper Ridli (2008) Slobodni zidari, 2. izd. Evro-đunti, Beograd.