(Veliki Župan Stefan Nemanja 1166-1196, Otac. Simeon Mirotočivi 1196 – 1200).
Stefan Nemanja je osnivač svetorodne dinastije Nemanjića, koja je vladala Srbijom na putu prelaska od male rascepkane kneževine do carevine u periodu dužem od 200 godina. On je začetnik tog puta neumorne gradnje, puta rada i istrajnosti čije temelje je počeo da postavlja i pre dolaska na vlast.
Stefan Nemanja je rođen 1113. godine kao sin kneza Zavide u starom Rasu (tačnije Duklji na Morači – današnja Crna Gora). Stolovao je 31 godinu. Po prepuštanju prestola svom sin u Stefanu (1196.) Nemanja se zamonašio u Studenici pod imenom Simeon. Odatle je posle dve godine prešao u Svetu Goru gde u Hilandaru završava ovoze-maljski život 26. februara 1200. godine. Njegov sin Sava prenosi njegove mošti, posle osam godina, u Studenicu. Proglašen je svecem i praznuje se kao prepodobni Simeon Mirotočivi (26. februar).
Nemanja je svoj graditeljski put utemeljio izgradnjom najpre manastira posvećenih Bogorodici (1159. -1166.) i svetom Nikoli (1166/8 -1196). Prema njegovim žitijama, ova gradnja je dovela do sukoba sa starijom braćom, iz kojeg izlazi kao apsolutni pobednik. Poseban osvrt zaslužuje upravo manastir posvećen svetom Nikoli. Kao i prvi, Bogorodičin manastir, Nemanja je započeo njegovu gradnju u Belim Crkvama (današnja Kuršumlija). Gradnju crkve je nastavio njegov sin Stefan (veliki župan i kralj 1196.-1217.) dozidavši otvoreni egzonarteks (trem) sa dvema kulama zvonarama i još jednim grobnim mestom u jednoj od njih. Kralj Milutin (1282-1321) je, sa severne strane, dozidao kapelu. Ova, kao i Bogorodičina crkva, su bile pokrivene olovom, i zbog beline sunčevog odsjaja o krovove je i Kuršumlija u srednjem veku nosila ime Bele Crkve. Manastir je doživeo tužnu sudbinu posle Velike seobe Srba i u vreme osmanlijske vladavine. Obnavljanje ovog Hrama je započeto u XX veku i još uvek nije završeno. Kao osnovno obeležje nezavršenog Hrama ostao je jedan od dva zvonika.
Po hrisovulji vizantijskog cara Vasilija II od 1018. Toplički kraj je pripadao Niškoj eparhiji, ali pošto je Niš krajem 12. veka, pripao Bugarima, Sveti Sava je 1219. osnovao Topličku eparhiju sa sedištem u manastiru Svetog Nikole.
Po povratku u okrilje Niške eparhije tadašnja Mitropolija Niška je nosila i naziv niške i belocrkvanske.
Preuzimanjem vlasti od svoje braće, posle bitke kod Patina (Zvečana-Kosovo), Nemanja je stvorio uslove da započne izgradnju Srbije kojoj je trebalo još mnogo godina da postane samostalna država. Pored širenja teritorije kojom je vladao, Nemanja je ostvario brzi procvat srpske srednjevekovne kulture.
Pored zadužbina u Toplici, on gradi niz manastira i crkava, među kojima su Sv. Đorđa u Rasu (Đurđevi stupovi), Đurđevi stupovi u Budimlju, Sv. Petar u Bijelom Polju, Bogorodica Bistrička, Studenica, kao i večno živi manastir Hilandar. Svojom mudrošću Nemanja je doveo graditelje i sa Istoka i sa Zapada, što je dalo jedinstvenu kombinaciju vizantijske i romanske arhitekture, svežinu lepote i snagu originalnosti. Srbija u ovo vreme postaje središte najboljih umetnika iz čitavog kraja, a posebno iz vizantijskog sveta. Više puta je Nemanja, posle mnogih uspeha, sticajem okolnosti kojima su upravljale mnogo veće sile, dolazio u položaj gubitnika. Samo svojom mudrošću, sposobnočću da proceni da daljim ratovima može samo da dovede zemlju u nenadoknadive ljudske gubitke, Nemanja se vraća u položaj pobednika sklapajući mir kojim obezbeđuje uslove za bolji i mirniji život. Tako biva i posle bitke za Dubrovnik, ali i posle velikog ratovanja u vreme Trećeg krstaškog rata.
Ovom ratu je prethodio istorijski susret u Nišu, 1189. godine, između Velikog župana Stefana Nemanje i nemačkog Cara Fridriha Barbarose sa kojim je sklopio savez. Ovaj rat je Nemanja završio vojnim porazom ali i mirovnim ugovorom sa Vizantijom, kojim je Srbiji definitivno priznata samostalnost, a veliki župan postao samodržac jer je njegova vlast postala „Božija volja“.
Pošto je utvrdio proširene granice Srbije između Drine, Morave, Šar-planine, Bojane i Neretve, a shvativši da se njegov zadatak na zemlji, u otečestvu, približio kraju, Nemanja vlast na zemlji predaje sinu Stefanu (Prvovenčanom) 1196. godine.
Posebno obeležje velikog Stefana Nemanje su njegova Zaveštanja (Zaveštanje o crkvama i Zaveštanje jezika). Nemanja je svoju dalekovidost dokazao kroz neprestanu gradnju crkava jer kako je rekao: „Naši daleki potomci prepoznaće nas u Studenici. Znaće ko smo i kakvi smo. I, čedo moje,biće ponosni što nas imaju, pouzdano znam da hoće. Ponosiće se što smo pleme Nemanjićko.”
Veliku mudrost je Nemanja pokazao kroz odnos prema srpskom jeziku i rečima:
„Čuvajte, čedo moje milo, jezik kao zemlju. Reč se može izgubiti kao grad, kao zemlja, kao duša. A šta je narod izgubi li jezik, zemlju, dušu?“
Od Nemanjinog doba, kako je napisao Miloš
Crnjanski,
„slika Srpstva na Balkanu puna je reda našeg divnog neimarstva,
zelenih i modrih,
nadzemaljskih svetlosti našeg crkvenog slikarstva,
treptavih plamenova
žižaka kraj kojih bdiju u noći pisci crnorisci,
učenici belog Hilandara,
veličan-stvenih pojava srednjovekovnih ktitora,
vladara prosvetitelja i svetitelja,
čije ruke dopiru do Sirije i Sinaja dižući bolnice i ostavljajući trag jedne svetle, srednjevekovne srpske kulture“.
Kada su naša braća planirala obnavljanje rada masonerije u Nišu, 2014. godine, lako im je bilo da kažu nastavljamo put braće sa početka prethodnog veka kroz Poštovanu Ložu istog imena „NEMANJA“.
Postavlja se pitanje šta je navelo tadašnje osnivače prve niške lože da joj daju ovo sveto ime. Šta, kad Stefan Nemanja nije bio mason? Da, on nije bio mason, jer nije bio tako organizovan.
Prema legendi, tokom III Krsaškog pohoda i susreta sa Fridrihom Barbarosom, isti ga je posvetio u viteza viteškog reda koji čuva tajne i drevna znanja kasnije ugrađena u slobodnozidarsko učenje. Iako mnogi istoričari smatraju da je susret Nemanje i Barbarose bio vezan za čisto profane obostrane interese (proširenje teritorije i uticaja), to nije tako. Tada je začeta i mnogo dublja duhovna veza između predstavnika u to vreme najmoćnije zapadnoevropske sile, i Srbije u usponu i na izlasku iz Vizantijskog zagrljaja.
I gle čuda, jedan od osnivača Nemanje je i Stefan – Stevan Sremac. Da li je bio i KUM? Nameće se pitanje: zar Nemanjino žitije nije žitije koje bi rado želeo da ima svaki uzoran mason? Njegov život i njegova dela, od kojih su mnoga vezana za Niš i ovaj deo Srbije, najbolji su zalog za izbor ovog časnog imena.
I još jedno simboličko pitanje: Zar vas crkva Sv. Nikole, zadužbina Nemanjina, sa nezavršenim zvonikom ne podseća na nezavršen Solomonov Hram? I tako braćo i ova Poštovana Loža, kao što je Stefan Nemanja gradio lanac crkava, nastavlja svoju misiju vođenu rukom, i nadgledanu budnim Svevidećim okom Velikog Arhitekte svih svetova, gradi bratski lanac ispleten novim venčićima i ložama.
Stefan -ime nastalo od grčke reči Stefanos (sin, venac, krug) nosila su ponosno deca srpskih vladara koja su bila predodređena da nastave vladavinu.
I zato, uz Nemanja, iako to nigde ne piše, ponosno stoji i ime Stefan a Stefanosa – venčića sve više.
Brat D.Z.
Nemanja, Niš