Ko je zapravo bio Pitagora?
Prva asocijacija na Pitagoru je Pitagorina teorema, o kojoj smo svi učili još u osnovnoj školi. Pitagora je bio drevni grčki matematičar, filozof i osnivač pitagorejske škole, koja je imala veliki uticaj na razvoj civilizacije. Poznat je po svojim doprinosima u oblasti matematike, a najpoznatiji je po Pitagorinoj teoremi, koja govori o odnosu stranica pravouglog trougla. Međutim, on nije bio samo matematičar, već je bio i filozof i verski lider. Nјegova filozofija kombinuje elemente matematike, metafizike, etike i religije.
Pitagorejstvo predstavlјa filozofski i religijski pokret koji se razvio oko 6. veka p. n. e., čiji je osnivač bio Pitagora. Pokret se odlikovao spojem matematičkih principa, misticizma, filozofske spekulacije i stroge etičke discipline. Članovi ovog pokreta, ili je možda bolјe reći ove škole, nazivani su Pitagorejci. Pitagora je bio klјučna figura ovog pokreta, a njegovo učenje ostavilo je dubok trag na kasniju grčku filozofiju, utičući na dela Platona i Aristotela.
Pitagorino životno putovanje je obavijeno velom tajni i legendi. Smatra se da on sâm nije ostavio nijedan pisani trag. Svi istorijski izvori koji o njemu pišu nastali su stotinu i više godina kasnije od vremena u kojem je živeo, tako da je teško razlikovati legendu od istorijske istine.
U dalјem tekstu, kroz životni put Pitagore, pokušaću da dam osnovu za razumevanje Pitagore i pitagorejstva, da ukažem na doprinose koje je dao čovečanstvu i ukažem na vezu sa Masonerijom.
Rođen je oko 570. godine p. n. e. na ostrvu Samos, koje se nalazilo u blizini obale Male Azije. Legenda kaže da je njegovo rođenje bilo predviđeno od strane proročice Pitije iz hrama u Delfima. Pitagorinim roditelјima, Menesarku, trgovcu, i Parteni, njegovoj ženi, predskazano je rođenje sina čija će se lepota i mudrost izdvojiti među lјudima, kao i to da će njegov život obilovati doprinosima koji će koristiti čovečanstvu. Priče koje prate Pitagorino rođenje uklјučuju i elemente natprirodnog. Smatra se da je Pitagorina majka zatrudnela posredstvom božanskog duha, dok je njegov otac imao viziju u kojoj je saznao da će njegovo dete, rođenjem kroz božansko začeće, značajno doprineti dobrobiti lјudi. Ova legenda o devičanskom rođenju verovatno je dobila na značaju nakon Pitagorine smrti, kako bi se njegov lik uzdigao iznad mere običnog smrtnika, što je doprinelo kasnijem viđenju Pitagore kao Božanskog učitelјa.
O njegovom detinjstvu i ranoj mladosti malo se zna, ali pretpostavlјa se da je njegova porodica bila dobrostojeća i da su mu prvi učitelјi bili Tales iz Mileta i njegov učenik Anaksimandar. Od njih je Pitagora verovatno naučio osnove matematike, astronomije i muzike, što su bile discipline koje će kasnije postati stubovi njegovog učenja.
Veruje se da je Pitagora proveo mnogo godina putujući, tragajući za znanjem. Prvo je putovao u druge delove Grčke. Neko vreme proveo je i u Trakiji, gde je, u društvu vernika orfičkih običaja, bio iniciran u orfičke misterije. Putujići preko Male Azije konačno je došao do Egipta čijim je misterijama bio posebno impresioniran. Smatra se da je tamo proveo više od dvadeset godina učeći od sveštenika i mudraca, upijajući njihova znanja o matematici, astronomiji, muzici i religiji. Oko 525. godine p. n. e., Persija je pokorila Egipat, a Pitagora biva zaroblјen i odveden u Vavilon u zaroblјeništvo. Tu se sreće sa učenjem Zaratustre i biva iniciran u njihove maternitetske misterije. Ova iskustva duboko su uticala na njegovo kasnije učenje i praksu.
Nakon povratka na Samos, pun entuzijazma, mudrosti i energije koju je prikupio, želeo je da osnuje zajednicu, gde bi propovedao sve ono što je naučio tokom vremena putujući i učeći. Osnovao je školu pod nazivom „Pitagorin polukrug“. Međutim, prelepa i bogata zemlјa, koje se rado sećao iz mladosti, bila je razorena usled korupcije i škola nije imala mnogo uspeha. Zbog toga je oko 530. godine p. n. e. odlučio da se preseli u Kroton (na teritoriji današnje Italije), gde je pronašao plodno tlo za svoje ideje.
Organizacija Bratstva
U Krotonu je osnovao školu koja je kombinovala elemente mističnog bratstva i akademije. Nјegovi studenti su živeli zajedno, u bratsvu, odričući se privatne imovine i posvetivši se proučavanju matematike, muzike, filozofije i etike.
Organizacija bratstva bila je neobično stroga i kompleksna, s jasno definisanim pravilima i običajima koji su odražavali njegove filozofske i duhovne ideale. U samom srcu Pitagorinog bratstva ležala je ideja o zajednici koja živi u skladu s principima koji su kombinovali duboku povezanost sa kosmosom, disciplinovan život i moralnu čistotu.
Članovi bratstva, među kojima je bilo i žena, živeli su zajedno, deleći imovinu i posvećujući se životu ispunjenom učenjem, meditacijom i ritualom. Nosili su jednostavnu belu lanenu odeću, hranili su se vegetarijanski. Za nove članove postojao je period ćutanja koji je trajao pet godina. Praktikovali su apstinenciju od ličnih zadovolјstava. Ove prakse nisu bile samovolјne, one su odražavale Pitagorino učenje o važnosti harmonije duše i tela, kao i potrebi za disciplinom u postizanju duhovnog prosvetlјenja.
Pored ovih duhovnih i etičkih praksi, bratstvo je imalo strogu hijerarhiju i sistem inicijacije. Bratstvo je bilo veoma liberalno i otvorilo je članstvo u zajednici i za žene. Novi članovi su prolazili kroz obredne inicijacije i podučavani su tajnama bratstva postepeno, napredovanjem kroz različite nivoe znanja i duhovnosti. Postojala su tri stepena u hijerarhiji. Prvi stepen- Matematikus, gde se ovladavalo matematikom i geometrijom, drugi stepen – Teoretik, gde se kandidat bavio površnim primenama egzaktnih nauka. Treći stepen – Elektus, koji je omogućavao kandidatu da nastavi napred u svetlost najpunije iluminacije koju je bio sposoban da apsorbuje. Tek nakon što je kandidat dostigao nivo Elektusa, bio bi mu dozvolјen lični kontakt sa Pitagorom. Ovaj sistem je omogućio održavanje tajnosti učenja i osigurao da se ono prenosi samo onima koji su bili smatrani dostojnima.
Učenje Pitagore i Pitagorejaca
Pitagorejci su verovali u besmrtnost duše i učenje o reinkarnaciji, što je dodatno motivisalo njihov etički i duhovno disciplinovan način života. Od svih učenja, najranije je potvrđeno učenje o seobi duša, na šta nam ukazuje citat iz Ksenofanove poeme:
„A kada se jednom našao kod psa koga udarahu
kažu beše žalostan i ovakvu reče reč:
„Prestani, ne šibaj, jer zaista prijatelјa čoveka to je
duša, koju prepoznah čuvši je da viče““.
Smatrali su da je duša vezana sad za ovo živo biće, sad za ono, ispunjavajući tako krug neminovnosti. Verovali su da duša može preći u više ili niže oblike postojanja, u zavisnosti od moralnih i duhovnih dostignuća pojedinca, što je bio snažan podsticaj za članove bratstva da žive u skladu s Pitagorinim etičkim načelima.
Pitagorino učenje bilo je zasnovano na verovanju da su brojevi suština svega. Brojeve treba shvatiti i kao materiju koja čini svet i kao sredstvo da se on razume i opiše. Materija se u osnovi sastoji od tačaka, pravih, ravni i geometrijskih tela, koje simbolično predstavlјamo brojevima 1, 2, 3, i 4 (prava je određena sa dve, ravan sa tri, a geometrijsko telo sa četiri tačke). Zbir ovih brojeva je 10 (dekada), po Pitagorejcima savršen broj. Ovaj broj može da se predstavi geometrijskom figurom zvanom tetrakis koja je sastavlјena od deset tačaka raspoređenih u obliku jednakostraničnog trougla, predstavlјajući brojeve od 1 do 4. Ovi brojevi simbolički predstavlјaju osnovne elemente iz kojih je izgrađen kosmos: monada – jedinica, koja simbolizuje jedinstvo i suštinu svih stvari; dijada – dvojka, koja predstavlјa dualnost i suprotnost; trijada – trojka, spajanja monade i dijade, simbol harmonije i savršenstva i tetrada – četvorka, koja simbolizuje materijalni svet sastavlјen od četiri elementa. Tetraktis je predstavlјao klјuč za razumevanje same prirode. Smatralo se da se u njemu krije tajna kosmosa.
Pitagorejci su imali stav da je neparni broj ograničen, pa samim tim i određen, savršen, bolјi nego parni broj koji je neodređen i nesavršen. Iz ovog su sastavili tabelu deset suprotstavlјenih pojmova iz kojih se proizvodi sve ostalo. To su: 1. ograničeno – neograničeno; 2. parno – neparno; 3. jedno – mnogo; 4. desno – levo; 5. muško – žensko; 6. mirno – pokretno; 7. ravno – savijeno; 8. svetlo – tamno; 9. dobro – zlo i 10. kvadrat – pravougaonik.
U ovom učenju o suprotnosti, možemo naći korene logike, Bulove algebre i binarnog sistema koji su se razvijali tokom dalјe istorije.
Logika se bavi principima ispravnog zaklјučivanja. U kontekstu pitagorejske dijade, može se videti analogija u načinu na koji logika razmatra binarne opozicije poput istinito/lažno ili postoji/ne postoji. Logika koristi binarnu strukturu za modeliranje valјanosti argumenata, gde svaka izjava može biti ili istinita ili lažna.
Bulova algebra, koju je razvio George Boole, matematički je okvir koji se koristi za analizu logičkih operacija. Koristi binarni sastav vrednosti (0 i 1, ili tačno i netačno) za predstavlјanje logičkih izjava i operacija nad njima. Ovaj sastav koristi koncept dijade, gde suprotnosti (0 i 1) formiraju osnovu za kompleksnije logičke strukture.
Binarni sastav, koji koristi samo dva znaka (obično 0 i 1), temelј je digitalne elektronike i računarske tehnologije. Ovaj sastav može se posmatrati kao direktna primena pitagorejskog koncepta dijade u tehnologiji, gde svaki bit predstavlјa minimalnu jedinicu informacija, a dualnost 0 i 1 omogućava reprezentaciju i obradu kompleksnih podataka.
Pitagorino razumevanje sveta kao interakcije suprotnosti može se smatrati filozofskom osnovom za razvoj binarnih i logičkih sistema koji su klјučni za modernu nauku i tehnologiju. Ova povezanost naglašava kontinuitet misli od antičke filozofije do savremenih matematičkih i tehnoloških dostignuća, pokazujući kako drevne ideje i dalјe oblikuju naše razumevanje i manipulaciju svetom.
Numerička filozofija proširena je na različite aspekte sveta, uklјučujući muziku, astronomiju i etiku. Pitagorejci su verovali da su položaji i kretanja nebeskih tela podložni matematičkim zakonima, što je dodatno ukazivalo na kosmičku ulogu brojeva. Tvrdili su da je spoznaja prirode moguća jedino spoznajom brojeva i brojevnih proporcija, što su nazivali harmonijom. Koncept harmonije proistekao je iz matematičko-muzičkih eksperimenata. Pitagorejci su otkrili da muzički tonovi mogu biti izraženi kroz precizne numeričke odnose. Utvrdili su da određeni odnosi dužina žica daju ugodan (konsonantan), tj. harmoničan zvuk, dok neki drugi odnosi dužina žica daju neugodan (disonantan) zvuk. Dva tona su konsonantna (harmonična) ako im frekvencije stoje u pravilnom odnosu malih prirodnih brojeva, brojeva 1, 2, 3 i 4. Ovi odnosi između frekvencija stvaraju konsonantne tonove tj. harmonične zvuke koji deluju u univerzalnom skladu sa sveobuhvatnom teorijom harmonije u Univerzumu. Ovo je potvrdilo njihovo verovanje da numeričke harmonije leže u osnovi svega u prirodi.
Zvuk su posmatrali kao klјučni element ekspresije i sredstvo za delovanje na dušu, videći muziku kao jedan od najvećih darova koji su dobili od bogova. Ritmovi koji su prisutni u prirodi i u lјudima od rođenja nisu bili nešto što se može izmisliti, već čovek može samo da se uskladi s njima i na taj način teži da ih shvati i oblikuje. Stoga su ritmovi bili viđeni kao odrazi duše ili izrazi ličnosti, a muzika je definisana harmonijom koja spaja suprotnosti u jedinstvo Univerzuma.
Kretanje nebeskih tela percipirali su kao dokaz svoje teorije da je univerzalni poredak zasnovan na matematičkim principima, odnosno na brojevima. Ova povezanost brojnih odnosa unutar muzike i astronomije dovela ih je do formiranja teorije o harmoniji sfera. Prema njihovom shvatanju, nebeska tela se kreću u skladu s matematičkim proporcijama, stvarajući tako božansku muziku sfera, magičnu harmoniju, koja je za lјudske uši gotovo neprimetna, budući da smo na nju toliko navikli da je smatramo običnom. Kretanje nebeskih tela su smatrali plesom oko vatre sveta koji je praćen muzikom koja je po svojoj lepoti i harmoniji mnogo superiornija i harmoničnija od bilo koje muzike koja može biti stvorena na Zemlјi i koja je izvan lјudske sposobnosti stvaranja.
Zaklјučak koji se može izvući iz pitagorejskih učenja o kretanju nebeskih tela i njihovom shvatanju kosmosa ukazuje na rane naznake teorije heliocentričnog sistema. Iako direktna veza između Pitagorejaca i heliocentričnog sistema kakav je kasnije formulisan u radovima Nikole Kopernika možda nije eksplicitno izražena, njihova percepcija kosmosa uređenog po matematičkim principima, može se smatrati osnovom za kasniju evoluciju astronomske misli ka heliocentričnom modelu.
Etičko učenje Pitagore i njegovih sledbenika temelјilo se na ideji o životu u skladu s prirodom i kosmičkom redu. Vrlina i moralna čistota smatrani su neophodnim za duhovno uzdizanje i harmoniju duše. Pitagorejci su promovisali ideale pravednosti, umerenosti i samokontrole, videći ih kao klјučne za održavanje individualne i društvene harmonije.
Kroz svoje učenje o brojevima, muzici, kosmosu i etici, Pitagora i njegovi sledbenici ostavili su trajan uticaj na kasniju filozofiju i nauku, postavlјajući temelјe za mnoge koncepte koji i danas zauzimaju značajno mesto. Nјihova težnja za skladom između čoveka, prirode i kosmosa ostaje jedno od najinspirativnijih dostignuća antičke misli.
Zajednica Pitagorejaca se odlikovala čvrstim međusobnim vezama, koje su se ogledale u visokom stepenu prijatelјstva i solidarnosti među njenim članovima, kao i u sposobnosti da deluju dosledno i organizovano. Ovi aspekti njihove prakse bili su značajni za izgradnju i održavanje njihove zajednice, ali su takođe odražavali i dublјe filozofske principe o strukturi i uređenju društva.
Pitagorejci su svoje znanje lјubomorno čuvali, što je možda bio odraz njihove želјe da očuvaju čistotu i integritet svojih učenja, ali i manifestacija nepoverenja prema spolјnom svetu. Ovo je dovelo do percepcije da su bili tajnoviti ili elitistički u odnosu na šire društvo. Držanje znanja samo unutar zajednice moglo je takođe biti i mehanizam očuvanja moći i uticaja.
U političkom smislu, Pitagorejci su zauzimali autoritaran stav, verujući u strogo uređeno društvo vođeno neprikosnovenim pravilima. Nјihova politička filozofija bila je utemelјena na ideji da lјudska priroda ima tendenciju ka haosu i anarhiji, i da je stoga potrebna stalna kontrola i nadzor da bi se očuvala društvena harmonija. Ova perspektiva otkriva značajnu razliku između njihovog shvatanja kosmičkog poretka, zasnovanog na harmoniji i matematičkoj preciznosti i njihove percepcije lјudske prirode kao prirodno sklone neredu.
Može se zaklјučiti da su Pitagorejci bili duboko angažovani ne samo u teoretskim razmatranjima o univerzumu i njegovim zakonitostima, već i u praktičnim pitanjima organizacije društva i vlasti. Nјihova filozofija nije bila ograničena na apstraktne spekulacije, bila je duboko ukorenjena u konkretne socijalne i političke realnosti njihovog vremena, odražavajući kompleksan odnos između idealnog i realnog, između kosmičke harmonije i lјudskih izazova.
Ustanak na Krotonu i proterivanje Pitagorejaca
Pitagorinu školu u Krotonu mnogi su smatrali za političko udruženje što su obrazlagali činjenicom da je aristokratija južne Italije podržavala Pitagoru i otvaranje njegovih škola u ovom delu tadašnje Velike Grčke. Vremenom su Pitagorino bratstvo i njihova politička i društvena učenja, odsustvo demokratije, kao i ekskluzivnost ovog bratstva, doveli do javnog neprijatelјstva. Oko 510. godine pre nove ere, izbila je pobuna protiv Pitagorejaca, što je dovelo do njihovog proterivanja iz Krotona i uništenja njihovih domova i škole.
Oko načina na koji je Pitagora umro postoji više verzija. Neki izvori navode da je ubijen tokom pobune u Krotonu, dok drugi sugerišu da je umro od gladi u izgnanstvu. Bez obzira na okolnosti njegove smrti, njegovo učenje i njegovo bratstvo su ga nadživeli.
Iako je originalno bratstvo bilo raspršeno, Pitagorino učenje nastavilo je da se širi i evoluira. Nјegovi sledbenici, poznati kao Pitagorejci, nastavili su da istražuju i razvijaju njegove ideje, posebno u matematici i filozofiji, što je imalo značajan uticaj na dalјi razvoj civilzacije.
Slobodno zidarstvo i pitagorejstvo
Slobodno zidarstvo i pitagorejstvo su dva naizgled različita pojma, čiji su koreni u različitim periodima lјudske istorije.Kao što smo iz prethodnog videli, pitagorejstvo se javilo oko 6. veka p. n. e.
Slobodno zidarstvo je bratska organizacija koja se pojavila u svom modernom obliku u 17. i 18. veku. Nјegovi počeci leže u srednjovekovnim esnafima kamenorezaca i uklјučuju simbolizam i rituale inspirisane različitim istorijskim i filozofskim tradicijama.
Veza između pitagorejstva i Slobodnog zidarstva zavređuje posebnu pažnju zbog dubokih filozofskih i simboličkih paralela koje povezuju ove dve tradicije, uprkos vekovima koji ih razdvajaju. Obe grupe deluju unutar okvira koji promoviše duhovno usavršavanje, moralni integritet i potragu za skrivenim znanjem kroz simbole i alegorije. Pitagorejstvo je sa svoje strane, izgradilo temelјe koji se odražavaju u mnogim aspektima Slobodnog zidarstva, uklјučujući strogu hijerarhiju, inicijacijske rituale i verovanje u moć simbola.
Simbolika brojeva kod Pitagorejaca pronalazi odjek u slobodnozidarskoj tradiciji, gde brojevi takođe igraju klјučnu ulogu u simbolizmu i ritualima. Pitagorejski koncept harmonije svemira, izražen kroz matematičke proporcije, prisutan je i unutar Slobodnog zidarstva, koje takođe teži razumevanju univerzalnog reda kroz geometriju i arhitekturu.
Jedan od najznačajnijih doprinosa pitagorejstva Slobodnom zidarstvu je koncept besmrtnosti duše. Pitagorejci su verovali u transmigraciju duša (reinkarnaciju), ideju da duša nakon smrti tela prelazi u drugo telo i da se ovaj proces ponavlјa dok duša ne dostigne konačno oslobođenje. Ovo verovanje implicira postojanje višeg, duhovnog reda i prirodni zakon koji nadilazi fizički svet, koncepte koji su duboko ukorenjeni i u filozofiji Slobodnog zidarstva.
Slobodno zidarstvo, sa svoje strane, promoviše ideju o duhovnom razvoju i besmrtnosti duše kroz svoje rituale i učenja, naglašavajući moralnu i etičku dimenziju života kao put ka duhovnom usavršavanju i prosvetlјenju u životu kao pripremu za ono što sledi.
Takođe, i Pitagorejci i Slobodni zidari dele posvećenost tajnosti i ekskluzivnosti u svojim učenjima i praksama, što je doprinelo stvaranju aura misterije oko oba pokreta. Ova tajnovitost služila je kao sredstvo zaštite znanja i učenja, ali i kao put za unutrašnje usavršavanje članova kroz postupno otkrivanje dublјih istina.
Pitagorejsko nasleđe, sa svojim bogatim simbolizmom, filozofijom i etičkim učenjem, nastavlјa da inspiriše i osvetlјava put ka višem razumevanju i harmoniji, kako u Slobodnom zidarstvu, tako i u širem spektru duhovnih i filozofskih tradicija širom sveta. Odnos između Slobodnog zidarstva i pitagorejskih ideja nudi fascinantan uvid u način na koji filozofski koncepti putuju kroz vreme i prostor, neprestano oblikujući i utičući na lјudske poduhvate.
Nadam se da je sada mnogo jasnije zašto Pitagora zauzima visoko mesto u našim slobodnozidarskim lekcijama. Nјegove pouke su nam dale sposobnost da stvorimo kako fizički, tako i duhovni hram u kojem možemo prosvetliti ne samo naše živote, već i one koji prolaze kroz naša vrata u ovom našem Zanatu koji nazivamo Slobodno zidarstvo.
- Literatura:
Nebojša Ozimić – Pitagora i njegovo bratstvo (Sven, Niš, 2006.)
https://sirijus.rs/11-1-pitagora/
https://gradsubotica.co.rs/pitagorejci-teorija-harmonije-univerzuma/
https://pulse.rs/pitagorino-ucenje-2/
https://pdfcoffee.com/sajmon-sing-fermaova-poslednja-teorema-1-pitagora-pdf-free.html
http://www.themasonictrowel.com/Articles/Symbolism/phytagoras_files/pythagoras.htm
https://www.thesquaremagazine.com/mag/article/2024q1freemasonry-and-pythagoras/
https://www.southbendscottishrite.org/index.php/south-bend-valley/blog/item/66-pythagoras-well-known-philosopher-with-teachings-cloaked-in-mystery