“Proleće” je slika koju je naslikao Sando Botičeli 1482 godine, po naručbini jednog od članova porodice Mediči. Slika je danas izložena u galeriji Ufici (“Uffizi”)[1] u Firenci, gradu gde je i nastala. Porodica Mediči je čuvena bankarska porodica koja je praktično vladala Firencom i celom Toskanom u periodu poznatom pod imenom “humanizam i renesansa”. Porodica Mediči i njen najpoznatiji predstavnik Lorenco Mediči[2], ostaće upamćeni kao velike mecene i kuća koja je pod svojim krovom okupljala umetnike, naučnike i filozofe, direktno i indirektno pomažući razvoj jednog specifičnog filozofske pravca kasnije nazvanog neoplatonizam. Za neoplatoniste se može reći da su težili ka povratku filozofskoj misli grčkog filozofa Platona, uvezujući je sa izvornim konceptima hrišćanstva.
“Proleće”, “Primavera” ili “Alegorija proleća” je slika tumačena na mnogo različitih načina. Međutim, ni jedno tumačenje joj ne osporava humanistički smisao i poruku da slavi ljubav i lepotu. Na slici je 9 figura i sve su to poznati mitološki likovi. Pozadina slike je šuma od pomorandžinog drveća, prepuna plodova, pri čemu treba imati na umu da je plod pomorandže je bio zaštitni znak porodice Mediči. Krajnje levo je Merkur ili Hermes, koji razdvaja oblake i omogućava proleću da se probije i siđe do zemlje. U sredini je Venera, boginja ljubavi i lepote koja gospodari prostorom i širi svoju milost, dok su ispred nje tri Gracije. Venera nije tako mlada kao na još poznatijoj Botičelijevoj slici “Rođenje Venere”, ona je smirenija i mudrija, pojavom i pokretom podseća na Svetu Bogorodicu.
Tri Gracije predstavljaju ljubav, lepotu i vrlinu. Na desnoj strani Floru dodiruje bog vetra Zefir i ona se od hladne nimfe pretvara u boginju rastinja i cveća. Zefir i Flora su po mitološkoj priči, nakon burnih prethodnih događaja, svoju vezu krunisali srećnim brakom, pa po nekim tumačenjima slika slavi instituciju braka i plodnost oslikane na desnoj strani, dok vrline oličene u tri Gracije smeštene na levoj strani slike aludiraju na predbračno doba, karakteristično po razigranosti i nevinosti. Tek sazrevanjem i venčanjem Flore i Zefira, stiču se uslovi i kreće da buja vegetacija, odnosno stiže proleće.
U jednoj studiji iz 2002-e godine, na slici je identifikovano 500 vrsta raznog rastinja i prepoznato 190 vrsta različitog cveća. Venera je u središtu slike, dobrota i ljubav koju širi prostiru se kako na materijalni svet s desne stane, tako i na duhovni svet s leve strane, uspostavljajući harmoniju i ravnotežu, pri čemu je sve to krunisano samim dolaskom proleća.
Međutim, pored ovog pojednostavljenog tumačenja onoga što vidimo na slici, za nas je mnogo interesantniji kontekst i značenje koja ona ima u svetlu neoplatonističkog pogleda na svet. Ne radi se ovde samo o pokušaju umetnika da oslika idealnu lepotu i prikaže apsolutnu ljubav, već tu ima i nečeg višeg. Neoplatonizam je samo jedan od mnogih pravaca koji je u određenom istorijskom periodu artikulisao mnogo stariju i širu ideju hermetičkog pogled na svet. Ideja o međupovezanosti duhovnog i materijalnog, isprepletanost makro i mikro kosmosa, u doba renesanse je svoje mesto našla ne samo u filozofiji i nauci, već se ova ideja javlja i u muzici i slikarstvu. Smatralo se da muzika ili slika, zahvaljujući savršenstvu harmoninije ili proporcije, mogu delovati kao svojevrsni talismani. Talisman je predmet koji pored svojih fizičkih osobina ima i magijsku moć da kanališe transcendentnu i duhovnu energiju. Talisman je svojevrsni magnet, receptor nevidljivih sila pomoću kojeg je moguće uvesti uticaj makrokosmosa u čovekov mikrokosmos. Tako talisman postaje aktivni posrednik, neophodni rekvizit magijskog obreda tokom kojeg se uspostavlja veza s višim sferama svesti[3].
Jedna od nekoliko slika za koju se smatra da ima upravo ove talismanske moći je Botičelijevo “Proleće”. Botičeli je od Fićina i Pika de la Mirandole, filozofa kojima je Lorenco Mediči takođe bio mecena, preuzeo ideju “Kosmičkog duha”. Smatralo se da “Kosmički duh” prožima čitav univerzum i pokreće planete. “Kosmički duh” se javlja na desnoj strani slike kao dah boga vetra, Zefira. Dah je istovremeno i duh koji cirkuliše i uvezuje kompoziciju na slici, krećući se s desna na levo. Zefir dodiruje nimfu koja od hladne zime postaje raskošno proleće, vegetacija buja a “Kosmički duh” dalje putuje i pokreće igru tri Gracije. Jednu od njih, onu koja predstavlja Vrlinu i koja je skromno vezala kosu na potiljku, strelom pogađa Kupidon. Ona svoju ljubav i pogled usmerava ka Merkuru, koji je postavljen krajnje levo i u simetričnoj je ravnotrži sa Zefirom, koji se nalazi krajnje desno. Merkur, rukom i pogledom usmerenim ka nebu, “Kosmički duh” iznova preusmerava i vraća natrag u kosmos. Hermetički krug je zatvoren, zemlja se povezuje s nebom, ono što je dole biva spojeno s onim što je gore, mikrokosmos se spaja s makrokosmosom. “Kosmički duh” dolazi kao Zefirov prolećni dah, budi uspavanu prirodu i vraća se nazad u veličanstveni kosmički mir[3]. Slika opisuje večiti beskrani ciklus kruženja božanske iskre. Iskre koja pokreće život a deo je beskonačnog izvora svetlosti na koji projektujemo definiciju Velikog Arhitekte Univerzuma.
Ima teorija koje nastanak praktične filozofske misli a koja je u središtu slobodnog zidarstva, povezuju baš za nastanak i razvoj hermetičkog pogleda na svet. Od Pitagore, Platona, esena, neoplatonista, rozenkrojcera, pa sve do spekulativnih slobodnih zidara, provejava ideja o božanskoj iskri i međupovezanosti makro i mikro kosmosa.
Zato je jedna mala grupa braće smatrala da je reprodukciji slike “Alegorija proleća” Sanda Botičelija, mesto na zidu u predvorju hrama lože “Nemanja”, kao svojevrsnom talismanu, koji će “Kosmički duh” makrokosmosa kanalisati do ulaza u hram a zatim ga preusmeriti i u sam unutrašnji prostor hrama. Nekog od braće će ovaj nevidljivi zrak zasigurno pogoditi, a nekog će, to je sasvim izvesno, i promašiti.
Č.V., Nemanja, Niš
16.05.2016
[1] http://www.uffizi.org/artworks/la-primavera-allegory-of-spring-by-sandro-botticelli/
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/ Lorenzo_de’_ Medici [3] M.Baigent i R.Leigh, “Eliksir i kamen”, 1997