23-2 Antimasonska izložba

Antimasonska izložba je veoma značajan događaj iz perioda okupacije Kraljevine Jugoslavije. Njen cilj je bio diskriminacija pokreta i organizacija koje su bile direktno suprostavljene okupacionim vlastima. Represija nad slobodnim zidarima je tom izložbom doživela svoj moralni vrhunac sa stanovišta okupatora, jer nije stavljala u negativan kontekst samo organizaciju kojoj su pripadali već i njih lično u vidu njihovih fotografija koje su činile sastavni deo izložbene postavke. Potrebno je istaći da je pritisak na masoneriju, u cilju njenog gašenja, u Kraljevini Jugoslaviji počeo još pre rata i okupacije, ali to ne znači da je ova kampanja vođenja u cilju stvaranja idealne podloge za izložbu već je dosta verovatnije da je izložba bila produkt ove kampanje, uz dodavanje drugih elemenata iz tadašnje političke realnosti.

Na početku treba istaći osnovne činjenice o stvaranju Velike lože “Jugoslavija”.

Pre ujedinjena država Južnih Slovena slobodnozidarske radionice su postojale u Srbiji, Hrvatskoj, Vojvodini i Dalmaciji. Stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca dovelo je do ujedinjenja postojećih loža i do njihovog stavljanja pod zaštitu Velike lože SHS “Jugoslavija”. Program i statut te lože bili su odobreni  od strane Ministarstva unutrašnjih poslova 22. januara 1920. godine. Kraljevina SHS 1929. godine menja naziv u Kraljevina Jugoslavija što uslovljava i promenu imena Velike lože. U početku svog rada Velika loža je objedinjavala 6 loža da bi pred njeno raspuštanje, jula/avgusta 1940. godine, pod njenim zaštitom radilo 30 loža .

Članovi masonskih loža su uglavnom bili poznati javni, kulturni i naučni radnici. Od oko 500 slobodnih zidara iz Beograda njih 111 su činovnici različitih ministarstava, 39 profesori Beogradskog univerziteta, 35 lekari, advokata je 36, 9 sudija, 31 trgovac, 28 bankara, aktivnih i penzionisanih ministara je 28, 28 je i industrijalaca, 23 dolaze iz oblasti umetnosti, 10 arhitekata, 20 inženjera, 24 direktora, profesora i učitelja srednjih škola, 7 apotekara, 2 sveštenika i oko 40 predstavnika drugih zanimanja¹.

Uloga slobodnih zidara u društveno-političkom životu tridesetih godina prošlog veka osetna je pre svega zahvaljujući visokim položajima koji su zauzimali u državnim i privrednim ustanovama. Pored toga, namesnici kralja Petra II Karađorđevića, izabrani na osnovu testamenta Aleksandra I Karađorđevića, dr. Radenko Stanković i veliki župan splitske oblasti Ivo Perović bili su masoni, uostalom kao i njihovi zamenici Jovo Banjanin i Petar Zec².

Upravnik grada Beograda za vreme okupacije Dragomir Dragi Jovanović u saslušavanju od strane islednika OZN-e, rađenom 9. avgusta 1945. godine, govori o predratnom Udruženju za slovenske emigrante (U.S.E) čiji su članovi bili masoni, pukovnik Božin Simić, advokat Savko Dukanac i akademik Viktor Novak, a čija je delatnost bila prihvatanje, sklanjanje i pomaganje slovenskih emigranata koji su bežali pred nemačkom invazijom. Ovo udruženje je zabranjeno nakon prigovora Nemačke da se preko njega vrši obuka emigranata i da se od njih formiraju naoružane jedinice³.

(1) Jovanović N., Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941-1942. Godišnjak grada Beograda, knj.18, Beograd 1978, str.77 (2) Nenezić Z, Hrvati hoće sami, Večernje novosti, Beograd 23. 11. 2002. (3) Zapisnik sa saslušanja Dragomira Dragog Jovanovića, Istorijski arhiv Beograda, str. 128

Shvatajući opasnost koja preti od fašističkih država majstor Velike lože “Jugoslavija” Dušan Milićević (1933-1940) sastaje se 1938. godine u Beču sa slobodnim zidarima iz Sjedinjenih Američkih Država i sa njima razgovara o aktuelnom progonu masona u Italiji i drugim evropskim državama⁴.

Bitno je napomenuti da je Dušan Milićević nakon okupacije streljan u Beogradu od strane Nemaca.

Prilikom posete američkog general-majora i kasnije ratnog lidera “Ureda za strateške usluge” (OSS) Vilijama Donovana Jugoslaviji, januara 1941. godine, knez Pavle je izrazio želju da se on sastane i sa predstavnicima masonerije i sa njima razgo-vara o trenutnoj situaciji⁶. Mason Stanoje Mihaljdžić bio je ministar unutrašnjih poslova (26.08.1939. – 08.07.1940.) i za vreme njego-vog mandata (i na njegovu inicijativu) formira se kontra-obaveštajna agencija “Ujka a.d.”. Da bi se izbegla bilo kakva sumnja ova konra-obaveštajna agencija je bila registrovana kao trgovačko-agentursko društvo⁷.

Njen zadatak bio je da pronađe izvore u obaveštajnim službama drugih zemalja koje deluju na tlu Jugoslavije i da o njihovim aktivnostima izveštava lično ministra Mihaljdžića. Nemci su za svega nekoliko meseci saznali za aktivnosti društva “Ujka a.d” i protestvovali kod jugoslovenske vlade optuživši ovu agenciju da zajedno sa Englezima radi protiv njih. Stanoje Mihaljdžić je zbog nastale afere smenjen, njegovi saradnici su premešteni u unutra-šnjost, a Ministarstvo unutrašnjih poslova preuzeo je Dragiša Cvetković⁸. Ova smena je predstavljala i želju tadašnje vlade Kraljevine Jugoslavije za sve tešnjim povezivanjem sa nacističkom Nemačkom. Sve ove aktivnosti nisu mogle proći nezapaženo od strane fašističkih obaveštajnih službi.

Informacije o unutrašnjoj situaciji u Jugoslaviji, dakle i o masonima, Nemci su dobijali preko svojih obaveštajnih centara među kojima je dominirao “Nemački saobra-ćajni biro”. Ovim biroom je rukovodio Franc Nojhauzen. Firma je osnovana početkom jula 1934. godine od strane Centralnih Nemačkih državnih železnica za putnički saobraćaj, Lufthanze i parobrodskih društava Hamburg Amerika Linie i Severnonemački Loid Hamburg, a njena lokacija bila je novo-izgrađena palata u centru Beograda, današnjem Trgu Republike. Nemački saobraćajni biro, pored simbola nemačke provredne ekspanzije u Jugoslaviji, bio je i sedište Nacionalsocijalističke partije za inostranstvo. Glavna privredna obaveštajna aktivnost odvijala se upravo preko ovog biroa čiji je službenik bio i Karl Kraus, SS major, kasnije šef Gestapoa u okupiranoj Jugoslaviji. Rad biroa nije ometan iako je Glavni generalštab rapolagao detaljnim informa-cijama o nemačkoj obaveštajnoj aktivnosti⁹.

Pored obaveštajnih centara, informacije o aktivnostima slobodnih zidara Nemci su dobijali i preko Antona Korošeca, slovenačkog političara i teologa, vođe Slovenske ljudske stranke. Korošec je, između ostalog, Gestapou dostavio spiskove članova loža¹⁰.

Preokret u odnosu na masoneriju u Jugoslaviji nastaje nakon pada Francuske i sve većeg približavanja Jugoslavije silama Osovine. Domaćim vlastima je bio poznat Hitlerov stav prema slobodnom zidarstvu koje je smatrao “instrumentom jevrejstva”. Za naciste je masonerija bila izvrstan instrument borbe Jevreja za postizanje ciljeva o svetskoj dominaciji i da na ovaj način rukovodeće klase uvučene u masonsku mrežu postaju “nesvestan plan jevrejstva”.Kao argument za potrebu borbe protiv masonerije Hitler je navodio i to da masoni u S.A.D -u daju prava i crncima i da će oni kao punopravni građani kasnije postati komunisti i srušiti vlast.

Musolini je progonio slobodne zidare kao francuske ljude. Velika loža “Italije” bila je zatvorena novembra 1925. godine.

Ovi progoni doveli su do protesta jugoslovenskih masona, ali bez ikakvog značaja. Fašistička vlada 19. oktobra 1926. godine zabranjuje masonsku delatnost u Italiji¹¹.

Protiv masona u Jugoslaviji prva istupa vlada Cvetković-Maček. Ministar prosvete Korošec u poruci slovenačkom narodu povodom nove 1940. godine karakteriše masoneriju kao opasnost za zemlju, a masone zajedno sa komunistima naziva crnim krticama¹². Korošec je od ranije poznat kao fanatični protivnik slobodnog zidarstva i upravo je njegov ulazak u vladu, kao ministra prosvete, trebao da predstavlja odobravanje njegove politike od strane tadašnjeg državnog vrha. U izveštaju koji je Berlinu poslao nemački poslanik iz Beograda, fon Heren, zaključuje se da bi bilo dobro kada bi Korošec došao na čelo nove vlade jer on iz ubeđenja vodi borbu protiv Jevreja, masona i komunista.

Nakon Antona Korošeca napadima na slobodne zidare se pridružuje Stevan Kluić. Kluić je bio glavni urednik časopisa “Signal” u kom 1. jula 1940. godine objavljuje članak pod nazivom “Masoni kroz istoriju”.

U ovom tekstu on masone optužuje da podrivaju i razaruju države, osuđuju careve i kraljeve na smrt, pri čemu je jasna aluzija na ubistvo carske porodice Romanov i atentata na kralja Aleksandra I u Marseju. Nakon “Signala” sledi niz tekstova u vladinom organu “Vreme” čiji je autor Danilo Gregorić, nekadašnji član profašističke organizacije “Zbor”. Kao predstavnik ovog pokreta on je 1939. godine prisustvovao na partijskom kongresu Nacionalsocijalističke stranke u Nirnbergu. Gregorić u svom članku “Masoni” od 2. jula 1940. poziva na likvidaciju slobodnih zidara kako bi njihovoj vladavini došao kraj. Ovaj članak je izašao uz odobrenje predsednika vlade Dragiše Cvetkovića¹³.

Pored Gregorića i Kluića u borbi protiv masona ističu se i dr Lazar Prokić, član uredništva časopisa “Samouprava” i “Sloven-ski Jug”, kao i Milosav Vasiljević, inženjer i bivši član lože “Pobratim”(1929-1938). Kao pristaša politike “Zbora”, Vasiljević je javno istupao protiv masonerije.

Antimasonski trend prate i slovenački i hrvatski časopisi. U broju od 24. jula slovenački “Domoljub” objavljuje članak pod imenom “Podmukle sile” u kom iznosi nacionalno degradirajući rad masonerije. Zagrebački “Obzor” 17. avgusta piše da su glavni neprijatelji crkve marksistički agitator, jugomasonerija i velikosrpska koncepcija. Dan ranije “Zagrebački list” piše “Valja što pre odbaciti masonsku gubu”.

Pritisak na slobodne zidare nije vršen samo putem javnih glasila već i zabranom časopisa i listovi za koje se sumnjalo da su na bilo koji način povezani sa njima. Prvo je zabranjena polumesečna revija “Vidici” čiji je vlasnik i izdavač bio Brigljević Grga, slobodni zidar. Drugi na redu bio je list “Britanija” čiji je član redakcije bio mason Vladimir Ćorović, profesor univerziteta.

Sledeći korak bio je pretres prostorija Velike lože “Jugoslavija”, koja se nalazila u Garašaninovoj ulici broj 8. Pored hrama pretrešeni su i stanovi pojedinih masona i zaplenjen materijal nađen kod njih.

Ove represivne metode i generalno antimasonsko raspoloženje koje je vladalo u Jugoslaviji doveli su do raspuštanja Velike lože “Jugoslavija”, odnosno do samouspavljivanja 01.08.1940. Akt o samo-raspuštanju bio je poslat i u Ministarstvo unutrašnjih poslova i on se nije odnosio na jevrejske lože već samo na one koje su bile pod zaštitom VLJ. Ovakav potez jugoslovenskih masona nije sprečio bana Ivana Šubašića da 13.08. 1940. godine, naredi pretres prostorija zagrebačkih loža i zvanično zabrani njihovo delovanje jer se, kako stoji u zabrani, VLJ nalazi pod uticajem francuskih masona što ne odgovara stavu neutralnosti i interesima državnog poretka.

Mere koje su preduzete prema slobodnim zidarima bile su jasan, prijateljski signal Rimu i Berlinu. Italijanska vlada dala je širok publicitet zatvaranju masonskih loža u Jugoslaviji, njena glasila “Popolo di Roma” i “Gornale d’Italia” pišu da su jugoslovenski masoni protiv ekonomskih reformi i da se nadaju podršci Moskve.

Nakon aprilskog rata i okupacije koja je usledila, Nemci obrazuju komesarsku upravu Milana Aćimovića i formiraju komisiju za ispitivanje uzroka i odgovornosti za 27. mart. Komisiju su činili pukovnik Tanasije Dinić, zamenik komesara za unutrašnje poslove Đorđe Perić i komesari Milosav Vasiljević i Stevan Ivanić, članovi “Zbora” i bivši slobodni zidari.U hapšenjima koja su potom usledila pored političara i javnih radnika uhapšeno je i nekoliko masona, akademik Viktor Novak, bivši predsednik Senata Ljubomir Tomašić i advokat Slavko Dukanac. Hapšenja masona su se odigravala i u Zagrebu nakon proglašenja Nezavisne Države Hrvatske 10. aprila 1941. godine. Hinko Krizman, Stanoje Mihaljdžić, Stanko Švrljuga i drugi su sprovedeni u logore u Gradiškoj i Jasenovcu, a zatim u Grac¹⁴.

Istragu nad uhapšenim masonima u Beogradu vodio je oberštumbanfiref Hans Rihter, magistar filozofije. Po rečima Viktora Novaka, Hans Rihter je veoma dobro poznavao masonski istorijat, raspitivao se o ličnostima koje su pripadale višim masonskim stepenima i arhivi VLJ. Nemačko poslanstvo u Beogradu sakupilo je pre rata više od 100.000 denuncijacija protiv masona. Na osnovu tih podataka Gestapo je kontolisao masonsku delatnostu u Kraljevini Jugoslaviji, pratio pojedine masone i držao njihove stanove pod prismotrom¹⁵.

U periodu od maja do avgusta 1940. godine Komesarska uprava Milana Aćimovića radila je na prikupljanju podataka i evindetiranju bivših pripadnika sloodno-zidarskih loža. U maju je Ministarstvo unutra-šnjih poslova uputilo svim područnim organima u Srbiji dopis u kom se zahtevalo da se od svih državnih službenika i činovnika prikupe podaci o rasnoj pripadnosti i vezama sa slobodnozidarskim ložama. Istovremeno sa radom na kartoniranju podataka, mnogim zaposlenim u državnim službama bile su poslane ankete, u kojima je pored ličnih podataka, moralo biti navedeno da li pripa-daju nekoj loži i održavaju li veze sa masonima.

Za one koji nisu ispunjavali kriterijume nove vlasti donešena je 6. avgusta 1941. godine Uredba o uklanjanju nacionalno nepouzdanih službenika iz javne službe. Među takve spadaju: ,,Svi oni koji pripadaju internacionalnim organizacijama, komunisti i masoni, kao i oni koji ispoljavaju svoje simpatije sa njima ili ih pomažu¹⁶.” Iz javne službe otpušteni su sledeći slobodni zidari:

• Sudije kasacionog suda Belajčić Vladimir (loža “Mitropolit Stratimirović”) i
• Paljić Vojislav (loža “Sloga, rad i posto-janstvo”).
• Sudija Beogradskog apelacionog suda Dušan Ž. Janković (loža “Šumadija”).
• Sudija sreskog suda u Zemunu, na radu Sreskog suda u Beogradu Dušan B. Živković (loža “Dositej Obradović”).
• Docent Univer-ziteta Ljubomir S. Dukanac (loža “Istina”).
• Viši savetnik Ministarstva privrede Aleksandar V. Bogićević (loža “Banat”).
• Učitelj veština III muške gimnazije Rista M. Stijović (loža “Šumadija”).
• Činovnik Narodne banke Dimitrije J. Đurić (loža “Dositej Obradović”).

Uporedo sa ovim merama komesarska uprava je od juna 1941. godine radila na organizaciji jedne izložbe koja bi ostvarila značajan propagandni uticaj u sferi anti-semitizma i antikomunizma.

Ova izložba je u štampi nazivana kao antimasonska, ponekad kao antikomunistička i na kraju kao antimasonska,antikomunistička i antijevrejska izložba. Tokom jula meseca formiran je Radni komitet antimasonske izložbe koji se sastojao od sedam članova. Stevan Kluić i dr Lazar Prokić su postali drektori izložbe. Đorđe Perić je izabran za šefa propagandnog odeljenja. Četvrti član bio je Milan Banić, autor knjige “Masonerija u Jugoslaviji”, a tri preostala člana bila su policajprezident grada Beograda Miodrag Đorđević, član “Zbora” Mihailo Balić i publicista Milovan Popović. Komitet je radio u četiri sekcije, prva je bila propagandna, druga antikomunistička, treća antimasonska i četvrta antijevrejska.

Za izradu plakata i crteža, kao i tehničko oformljenje bilo je angažovano preko pedeset slikara, crtača i tehničkog osoblja. Propa-gandna sekcija je do počekta izložbe štampala 19 vrsta brošura antimasonske, antikomu-nističke i antijevresjke sadržine. Neki od naslova su “Masoni u Jugoslaviji” Milana Banića, “Srpski narod u kandžama Jevreja”, “Jevreji u Srbiji” dr Lazara Prokića i mnogi drugi. Vodiči, njih petnestak, bili su angažovani iz redova omladine ”Zbora” i posebno pripremljeni za izložbu.

Sve ove pripreme su naravno obavljane pod kontrolom i sa odobrenjem nemačkih okupacionih vlasti. Njihovo propagandno odeljenje “C” dostavilo je materijal engleske slobodnozidarske lože “Princ od Velsa”, zaplenjen prilikom iskrcavanja Nemaca na ostrvo Džerzi.

Pored materijala Nemci su davali i novac za organizovanje ove izložbe¹⁷.

Prvobitan datum otvaranja izložbe trebao je da bude 23. avgust 1941. godine, ali se od toga odustalo. Jedan od razloga odlaganja je sasvim sigurno bila bezbednosna situacija u Beogradu.

Tokom septembra izvršen je napad na prostorije izložbe u Garašaninovoj 8, pri čemu je jedan od napadača ranjen. Akciju su izveli aktivisti SKOJ-a. Specijalna policija je ubrzo saznala imena napadača i uhapsila braću Lenard, Cvetu Milošević i Mariju Pajić. Svi su odvedeni u logor na Banjicu i tamo streljani.

Da je bezbednost bila jedan od razloga pomeranja datuma otvaranja izložbe, govori i pismo Lazara Prokića upućeno Dragomiru Dragom Jovanoviću, upravniku grada Beograda u kom on traži oružano obezbe-đenje zgrade Aero kluba u Uzun Mirkovoj 4 gde se nalazi materijal i dokumentacija za izložbu.

Izložba je svečano otvorena 22. oktobra 1941. godine U ime nemačkih vlasti izložbu je otvorio felkomandant Beograda fon Kajzenberg. Nakon njega govor je održao Đorđe Perić, jedan od direktora ove izložbe.

Sama izložba se sastojala od sekcija čiji je materijal bio raspoređen u nekoliko prostorija. Posetioce su već u prvoj prostoriji dočekivali vodiči koji su objašnjavali izložbeni materijal. Prvo odeljenje je bilo komunističko ili kominternovsko, na zidovima su visili plakati sa antisovjetskim i antikomunističkim plakatima. Vodiči su mnoge vođe Oktobarske revolucije označavali kao Jevreje, a SSSR je prikazan kao zemlja prekrivena logorima čiji narod gladuje. Iza sovjetskog odeljenja bio je raspoređen materijal posvećen radu masona. Tu su bile poređane stolice na kojima su ostavljene bele rukavice i mač, a iznad svake stolice na zidu su okačene fotografije najviđenijih masona sa imenom, zanimanjem u građanskom životu i mestom u slobodnozidarskoj hijerarhiji. U posebnoj sobi su se nalazili predmeti i materijal engleske lože “Princ Vels” sa portretima kralja Đorđa i drugih članova kraljevske porodice i dvora.

Jedna od prostorija bila je posvećena sprezi jevrejstva, masonstva i komunizma. Ovde su se nalazile slike i parole koje su trebale da dokažu vezu tih snaga sa 27. martom i njihovu krivicu za rat. U ovom delu su se nalazile slike Ivana Ribara, Ive Lole Ribara, Moše Pijade i objašnjena ko su oni i njihove pozicije u Komunističkoj Partiji Jugoslavije.

Poseban deo pod imenom “Viktorija – Victoria” bio je posvećen uspesima nemačke vojske na frontovima i borbi Trećeg rajha protiv slobodnog zidarstva, komunizma i jevrejstva. Propagandni materijal se nalazio u poslednjoj sobi i sastojao se od brošura, letaka i plakata. Izašla je i serija poštanskih markica posvećena ovom događaju.

Vlasti su preduzele niz mera kako bi obezbedili masovnu posetu izložbi. Bile su organizovane kolektivne posete đaka srednjih i osnovnih škola, činovnika i radnika. Direkcija izložbe pozvala je radničke poverenike niza preduzeća da dođu na dogovor radi  rasporeda poseta po grupama. Izložba je bila iskorišćena i za prikupljanje priloga za zimsku pomoć, podeljeno je i nekoliko nagrada u vidu drva za ogrev i hrane.

Izložba je bila otvorena od 22. oktobra 1941. godine do 19. januara 1942. godine. Broj posetilaca koje je navela dnevna štampa bio je 90 000, međutim ovaj broj treba uzimati sa rezervom jer se navedenim brojem moglo manipulisati zbog propagande.

Vest o otvaranju i toku Antimasonske izložbe preneo je i nemački list “Donau-zajtung” . Okupator je svestrano pomagao realizovanje izložbe čiji je cilj bio da masoneriju, komunizam i jevrejstvo okara-kteriše kao jedine krivce za okupaciju. Zanimljivo je istaći nezadovoljstvo Vlade NDH koja je zabranila stanovništvu Zemuna da posećuje izložbu zbog antihrvatske usmerenosti i o tome obevestila nemačko poslanstvo u Zagrebu. Teror nad bivšim slobodnim zidarima nastavio se i u novembru 1941. godine, tokom trajanja izložbe, kada je u noći 4/5 izvedeno hapšenje dve stotine uglednih građana Beograda među kojima je bilo i masona svih profesija¹⁸.

Većina je kasnije puštena dok je nekolicina njih streljana u Beogradu. Pored ovih hapšenja jedan deo masona se našao u nemačkim logorima. Podaci o njima su sledeći: u Beogradu su streljani slobodni zidari Dragan Milićević, Mihailo Ilić i Đorđe Tasić. U nemačkim koncentracionim logorima bili su Miloš Carević, Brana Gojković, Aca Dimitrijević, Miloš Bartoš, Boško Jovanović, Stevan Popović, Miloš Nešić, Milan Glavinić, a njih četvorica, Skovran, Ilić, Đorđević i Turanov su tamo i streljani¹⁹.

Na osnovu iznetih informacija može se zaključiti su slobodni zidari bili žrtve nacističke ideologije.

Oni su najčešće optuživani za antinacionalni rad, širenje ideja komunizma, borbu protiv crkve i na kraju za samu okupaciju. Njihov strmoglavi pad je bio posledica vojne ekspanzije Trećeg rajha i nemogućnosti Kraljevine Jugoslavije da zadrži neutralan status pri čemu su značajnu ulogu odigrali i budući kolaboracionisti otvoreno zastupajući antimasonsku politiku u periodu pre aprilskog rata.

M. P.

E-mail: marezz87@gmail.com

Literatura:

(4) Nenezić Z., Masoni u Jugoslaviji (1764-1980), Narodna knjiga, Beograd 1984, str. 464 (5) Foto: http://www.promacedonia.org/en/kms/5.html (6) Jovanović Dragomir Dragi 595/611, Istorijski arhiv Beograda, str. 81 (7) Jovanović Dragomir Dragi 595/611, Istorijski arhiv Beograda, str. 132 (8) Odić S., Komarica S., Noć i magla, Knjiga II, Gestapo nad Jugoslavijom, Centar za informacije i publicitet, Zagreb 1977, str. 22-23 (9) Aleksić D.,Franc Nojhauzen i privredna politika nacističke Nemačke u Srbiji,Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd 2008, str.304-305

(10) Arhiv Jugoslavije, F100, 29, 113 br.2/988908 od 28.10.1941 (11) Jovanović N., Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941-1942. Godišnjak grada Beograda, knj.18, Beograd 1978, str.80 (12) List „Domoljub“, Ljubljana, 04.01.1940, str.1

(13) Gregorić D., Samoubistvo Jugoslavije, Beograd, 1942, str.101-128

(14) Jovanović N., Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941-1942. Godišnjak grada Beograda, knj.18, Beograd 1978, str.84-85 (15) Usmeno kazivanje Viktora Novaka N adeždi Jovanović, 16.12.1970, Beograd. (16) Službene novine, br. 95, 06.08.1941, Beograd, str.2

(18) Jovanović N., Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941-1942. Godišnjak grada Beograda, knj.18, Beograd 1978, str.92-98 (19) Nenezić Z., Okupator progoni masone, Večerenje Novosti, Beograd 25. 11. 2002 http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:275978-Okupator-progoni-masone

• Aleksić D.,Franc Nojhauzen i privredna politika nacističke Nemačke u Srbiji,Institut za noviju  istoriju Srbije, Beograd 2008.
• Arhiv Jugoslavije, F100, 29, 113 br.2 / 988908 od 28.10.1941.
• Gregorić D., Samoubistvo Jugosla-vije, Beograd, 1942.
• Zapisnik sa saslušanja Dragomira Dragog Jovanovića, Istorijski arhiv Beo-grada.
• Jovanović Dragomir Dragi 595/ 611, Istorijski arhiv Beograda.
• Jovanović N., Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941-1942. Godišnjak grada Beograda, knj.18, Beograd 1978.
• List „Domoljub“, Ljubljana, 04. 01. 1940.
• List “Novo Vreme” Beograd, Isto-rijski arhiv Beograda.
• Nenezić Z., Masoni u Jugoslaviji (1764-1980), Narodna knjiga, Beograd 1984.
• Odić S., Komarica S., Noć i magla, Knjiga II, Gestapo nad Jugoslavijom, Centar za informacije i publicitet, Zagreb 1977.
• Službene novine, br. 95, 06.08.1941, Beograd.

Internet izvori:

• Nenezić Z., Okupator progoni masone, Večerenje Novosti, Beograd  25. 11. 2002. -http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj /clanci.119.html:275978-Okupator-progoni-masone.
• Nenezić Z., Hrvati hoće sami, Večernje novosti, Beograd 23. 11. 2002. -http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html.
• http://www.promacedonia.org/en/ kms/5.html.