3-3 Škotski Red, Vrhovni Saveti, SAD i Francuska

“Škotski obred drevni i prihvaćeni” predstavlja složeni sistem rituala od 1 do 33 stepena. Ovakav kakvog ga danas znamo nije nastao odjednom, naprotiv, kroz istoriju koja traje dugi niz godina, rituali su se brusli i dorađivali. Često su dopisivani a ponekad i brisani stepeni i dopunjavana priča vezana za svaki pojedinačni stepen. Paralelno sa doterivanjem rituala odvijali su se procesi tokom kojih su stvarane ali i nestajale institucije sa zadatkom da vode računa o očuvanju rituala i istovremeno budu okvir slobodnozidarskog organizovanja.

Pokušaćemo da ukratko ispričamo priču o Škotskom Redu i Vrhovnim Savetima u Severnoj Americi i Francuskoj a zatim i da kratko pomenemo prirodu složenih odnosa koji vladaju među njima. Ma koliko pokušavali da skratimo i pojednostavimo istorijski aspekt, ipak se mora pomenuti par događaja i nekoliko ključnih godina koje su bile raskrsnice na putu nastajanja kako samog rituala tako i masonskih tela vezanih za njega.

Škotski obred, Škotski Red i Vrhovni Saveti

Još su daleke 1728-e godine zahvaljujući vitezu Endrju Majkl Remziju opisana tri dodatna stepena kao nadogradnja na postojeće. Smatra da su viši stepeni prvi put zvanično uspostavljeni 1747-e a zatim dopunjeni 1755-e godine. Tada su kroz odluke donete od strane Velike Lože Francuske (osnovane 1728-e zahvaljujući vojvodi od Vortona), definisana posebna prava i dužnosti “Masona-Škota”. Sledeća važna godina je 1766 jer je tada u Francuskoj po prvi put objavljena kniga u kojoj su detaljno opisani svi rituali već upražnjavani na višim stepenima pod zajedničkim imenom Visoki stepeni škotske masonerije. Danas niko ne spori da je Škotski obred nastao u Francuskoj. Kod neupućenih zabunu unosi sam naziv “škotski”, jer se u prvi mah pomisli da je nastao u Škotskoj, iako njegov nastanak sa Škotskom praktično nema nikakve veze.

1761-e godine Stiven Moren je od već pomenute Velike Lože Francuske dobio patent i dozvolu da uspostavi više stepene u prekomorskim zemljama. Rezultat njegovog rada je velika popularnost sistema od 25 stepeni koji je on iz Francuske preko Santo Dominga (Haiti) preneo na istočnu obalu Severne Amerike. Sistem se jako brzo proširio i uključio u masoneriju veliki broj slobodnih zidara. Između ostalog, da bi se sprečio haos koji je bio na pomolu, jer se pojavilo jako mnogo Generalnih Inspektora 25-og stepena, uvodi se red i 1801-e godine u Čarlstonu (Južna Karolina) formira prvi Vrhovni Savet. Proklamovan je moto “Order from chaos” i na postojeći sistem od 25 stepeni dodano je novih osam. Uspostavljen je sistem od 33 stepena i formirano upravno telo na vrhu piramide – prvi Vrhovni Savet. Ovaj Vrhovni Savet danas se vodi kao majka svih ostalih Vrhovnih Saveta u svetu.

Ne znajući za događaje u Čarlstonu, u Nju Jorku se na osnovu istih ovlašćenja iz kojih je legitimitet dobio Čarlston, grupa masona paralelno organizovala i osnovala slično telo ali na 32-om stepenu. Potencijalni problem je prevaziđen tako što je i ovo telo 1813-e godine priznato i proglašeno za još jedan Vrhovni Savet, a teritorija SAD podeljena na dve jurisdikcije, Severnu i Južnu. Vrhovni Savet formiran 1801-e u Čarlstonu zadržava status majke svih Vrhovnih Saveta i danas mu je sedište u Vašingtonu, dok je sedište Vrhovnog Saveta Severne Jurisdikcije u Bostonu. Puni naziv Vrhovnog Saveta Južne Jurisdikcije je “Supreme Council of Ancient and Accepted Scottish Rite of Southern Jurisdiction of USA.”. Kako se ovde misli na masonsko telo a ne na obred ispravn prevod je “Vrhovni Savet Škotskog Reda Južne Jurisdikcije”. Međutim, u Engleskom jeziku za pojam “red” koristi se druga reč (“craft”), pa se nekad kao posledica doslednog prevođenja kaže i “Vrhovni Savet Škotskog Obreda” iako se praktično misli na red. Kada kažemo Škotski obred , mislimo na ritual, odnosno na složeni sistem rituala i pravila od 1 do 33 stepena, a kada kažemo Vrhovni Savet Škotskog Obreda Južne Jurisdikcije, mislimo na “Red”, odnosno na organizaciju koja upravlja radom na stepenima od 4 do 33. Za stepene od 1 do 3 koji se nazivaju “simbolički stepeni” ostaje nadležna Velika Loža.

Vrhovni Savet Francuske

1804-e godine grof Aleksandar de Gras Tili dolazi iz Severne Amerike u Pariz i sa sobom donosi ovlašćenje dobijeno od Vrhovnog Saveta Sjedinjenih Američkih Drzava iz Čarlstona na osnovu koga formira Vrhovni Savet Francuske. Tako se, igrom sudbine, Škotski obred koji je praktično izmišljen u Francuskoj posle odlaska i dugog puta preko Atlantika ponovo vratio tamo odakle je i potekao. U Francuskom jeziku nema nikakve nedoumice pa se “Supreme Conseil Rite Ecossais Ancien et Accepte” prevodi kao Vrhovni Savet Škotskog Reda Drevnog i Prihvaćenog. Kao posledica istorijskog nasleđa, verskih i plemićkih redova u Francuskoj i Evropi uopšte, za označavanje ovakve institucije “red” je prirodnija reč od reči “obred”.

Od 1804. godine pa do danas, Vrhovni Savet Francuske predstavlja vrhovni autoritet koji kontinuirano vodi računa o Škotskom obredu, naravno, u domenu svoje jurisdikcije. Uvek je upravljao radom radionica i odgovarao za stepene od 4 do 33, a u određenom kratkom periodima u Francuskoj je nadgledao je rad i simboličkih loža od 1 do 3 stepena.

Na samom početku XIX veka i u Engleskoj se među masonima vodila bitka između dve struje poznate kao “Ancients” i “Moderns”. Epilog ove borbe u Engleskoj bilo je konačno ujedinjenje i osnivanje United Grand Lodge of England¹ 1813. godine. Francuska nije imala tu sreću i ove dve ideološki suprotstavljene struje nastavile su nezavisan razvoj koji je kulminirao i nezavisnim Velikim ložama: Velikom Ložom Francuske² i Velikim Orijentom Francuske³.

Vrhovni Savet Francuske je zadržao privrženost ritualu i višim stepenima opirući se modernizaciji slobodnog zidarstva na kojoj je insistirao VOF³. U svom radu Vrhovni Savet Francuske više puta je potvrđivao svoju posvećenost osnovnim principima masonerije usvajajući razna dokumenta i deklaracije koje su to isticale i formalno. Na primer 1873. godine doneta je odluka po kojoj sva zvanična dokumenta moraju da počinju rečenicom: “U slavu Velikog Arhitekte Univerzuma i pod zaštitom Vrhovnog Saveta Francuske, Sloboda, Jednakost, Bratstvo!” Slično ovome 1875. godine prihvaćena je odluka doneta na istorijskom međunarodnom skupu masona poznatom kao Konvent u Lozani po kojoj je “Veliki Arhitekta Univerzuma” naziv za osnovni stvaralački princip sveta. Konstitutivna dokumenta i nekoliko deklaracija potvrđuju privrženost “Starim međašima⁵“.

Zašto je Škotski obred kao ritual toliko interesantan? Živopisna simbolika, prefinjene alegorije, godinama polirana i dorađivana osnovna priča dopunjena bogatim detaljima uz meru i osećaj, čine da ovaj ritual predstavlja najlepši deo u ikonografiji savremene masonerije. Na neki način on je zaštitni znak Francuskog slobodnog zidarstva. U slobodno zidarstvo Francuzi su kroz ovaj ritual uneli duh i pogled na svet koji je praktično inicirao Francusku buržoasku revoluciju. Ovim događajem iz 1789 godine počelo je uvođenje demokratije u društva zapadne civilizacije. Principi proklamovani i sažeti u slogan “Sloboda, Jednakost, Bratstvo!” utkani su u temelje i čine karakterističan Francuski doprinos onome što danas zovemo sistem vrednosti zapadne civilizacije. To je istovremeno temelj sistema vrednosti na kojem počiva i današnja Evropska Unija. Smatra se da je od svih doprinosa Francuske stvaranju Evropske Unije, ovaj najvredniji.

Danas se olako previđaju i lako zaboravljaju neke istorijske činjenica vezane za samo stvaranje Sjedinjenih Američkih Država. Borba za nezavisnost, načela proklamovana u toj borbi i pomoć koju su Francuski masoni pružili Amerikancima u ratu protiv kolonijalne vlasti, odnosno Britanske krune, opravdavaju jednu konstataciju koja se često sreće u literaturi. Često se kaže da su Sjedinjene Američke Države projekat Francuskih masona kroz koji su u praksu sprovedene osnovne ideje Francuske buržoaske revolucije. Po prvi put je u praksi od samog početka građeno društvo koncipirano u skladu sa masonskim pogledom na svet. Pošto su teoretske osnove tog projekta bile dobre ni uspeh u praktičnim rezultatima nije izostao. Tako je stvorena prva ekonomska sila na svetu i istovremeno demokratski „relativno“ najnaprednija društvena zajednica danas.

Sjedinjene Američke Države i američki sistem

Škotski obred nije jedini obred koji se danas praktikuje u SAD, odmah iza njega po zastupljenosti je Jork, a praktikuje se i još nekoliko drugih obreda. Američki masonski sistem obuhvata “simboličko” slobodno zidarstvo organizovano u 50 Velikih Loža koje korespondiraju saveznim državama i četri “reda” ili “obreda” koji čine nadogradnju i predstavljaju nastavak masonskog života, odnosno opciju za dalje napredovanje pojedinca i usavršavanje u kraljevskoj umetnosti. Pod uslovom da ispunjava sve svoje obaveze koje pred njega postavlja neka od “simboličkih” Velikih Loža iz koje je potekao, slobodni zidar može da afiluje u jedan ili čak u sva četri “reda” istovremeno. Svih 50 Velikih Loža je apsolutno ravnopravno i u “simboličkoj” strukturi ne postoji nacionalna niti zajednička Velika Loža SAD.

“Redovi” ili “Obredi” kao nadogradnja, organizovani su nezavisno, po sopstvenim pravilima i kroz posebna tela. Pored Škotskog obreda institucionalizovanog kroz dve Jursdikcije, tu su: Kraljevski Svod organizovan u Kapitole, Vitezovi Templari organizovani u Tabore (Zapovedništva) i na kraju “Kriptički” obred organizovan u Savete. Očigledno je, da je prilikom uvođenja reda u masonsku organizaciju u SAD ispoljena jaka želja da se bude tolerantan i namera da se sve što je zatečeno jednog trenutka, nekako uvede u legalan sistem.Tako su uspostavljanja osnovnih pravila koja su stroga i koja svi poštuju, ali je ostalo veliko šarenilo i raznosvrsnost u organizaciji. Da bi kompletirali grubu sliku o masonkoj organizaciji u SAD, ne smemo da zaboravimo na veliki broj pomoćnih, paramasonskih redova u koje su organizovani mladi, žene, devojke, supruge masona i sl. Podaci kažu da je više od polovine (negde oko 60%) svih masona u Sjedinjenim Američkim Državama (danas ih ima blizu 4 miliona), obuhvaćeno jednom od dve jurisdikcije i upražnjava Škotski obred.

Među njima, 95% slobodnih zidara je na 32-om ili u na 33-em stepenu. To Škotski obred čini kičmom ili kako bi se to danas reklo on je “meinstrim” slobodnog zidarstva prvo u SAD a zatim i u celom svetu. Iako se kaže da za slobodnog zidara nema višeg statusa od statusa koji dobija kada postane “majstor mason”, i često se ponavlja tvrdnja da viši stepeni nisu “viši” po rangu, već je to samo nastavak u usavršavanju i proširivanju znanja, ipak je činjenica da simboličke lože u SAD predstavljaju neku vrstu filtera i predvorja za okupljanje članstva. Kroz prva tri stepena se prolazi rutinski i relativno brzo, a pun kapacitet i smisao masonski život pojedinca dobija tek kroz više stepene Škotskog ili kroz više stepene nekog drugog od preostala tri reda.

Odnosi američkih masona i Velike Lože Francuske

Odnos izneđu američkih Vrhovnih Saveta i Vrhovnog Saveta Francuske u suštini je pitanje odnosa između američkih Velikih Loža i Velike Lože Francuske². U svakom slučaju to je duga i komplikovana priča. Istorija Francuske masonerije je sama po sebi jako složena i karakteristična po različitim interpretacijama koje se razlikuju jedna od druge u zavisnosti od toga ko je pripovedač. Ni jedna druga zemlja sem Francuske ne može se pohvaliti tako velikim brojem podela na jednosj strani i ništa manje brojnim pokušajima da se na neki način svi masoni ujedine na nacionalno nivou, na drugoj strani. Nabrojati sve transformacije, šizme i ujedinjenja i smestiti ih u istorijski kontekst od početka XVIII veka do danas je materijal za jednu jako obimnu knjigu. Ovde ćemo istrgnuti iz tog konteksta samo nekoliko važnih godina i nekoliko važnih događaja.

Osnivanje Vrhovnog Saveta Francuske 1804-e godine, kredibilitet i ovlašćenja već pomenutog grofa Aleksandar de Gras Tili-ja nisu sporni. Različito se tumače događaji iz 1894-e godine kada taj Vrhovni Savet ložama kojima je direktno upravljao daje samostalnost i dozvolu da formiraju nezavisnu “simboličku” obedijenciju pod imenom Velika Loža Francuske². Iako ova Velika Loža nastavlja tekovine i tradiciju Velike Lože Francuske iz 1728-e godine (vezane za vojvodu od Vortona), diskontinuitet koji je evidentno postojao ostavlja mogućnost za različitu interpretaciju konkretnih događaja. Diskontinuitet je nastao jer je Velika Loža Francuske iz 1728-e godine, sticajem okolnosti i na talasu želje za ujedinjenjem svih masona u Francuskoj, 1799-e godine reorganizovana i promenila ime u Veliki Orijent Francuske³. Ova linija u Francuskoj masoneriji ne samo da nije uspela u prvobitnoj nameri da sve masone u Francuskoj stavi pod jednu kapu, već je kasnije postala generator novih podela. Tako se iz Velikog Orijenta Francuske³ 1913-e godine odvaja deo članstva i osniva treću obedijenciju: Veliku Nacionalnu Ložu Francuske⁴. Činjenica je da jedan kratak period (1799 – 1894) na tlu Francuske nije postojala ni jedna Velika Loža pod imenom Velika Loža Francuske. VLF² koju je praktično reosnovao Vrhovni Savet Francuske 1894-e godine, dajući samostalnost “simboličkim” ložama, postaje vrlo respektibilna i dobro organizovana obedijencija. Između VLF² i Vrhovnog Saveta ostaju na snazi vrlo bliske veze i mada od 1894 funkcionišu kao dve formalno nezavisne organizacije, članstvo u ložama na višim stepenima pod upravom Vrhovnog Saveta Francuske praktično i dalje dolazi isključivo iz redova VLF². Ovaj deo Francuske masonerije ostaje u bliskim odnosima sa Severnoameričkim masonima a saradnja i međusobno priznavanje neprekidno traju sve do perioda posle Drugog svetskog rata. Mada na početku to nije bilo tako, vremenom se Veliki Orijent Francuske³ nepovratno udaljava od anglosaksonskog dela svetske masonerije. U međuvremenu VOF³ formira i svoj nezavisni Vrhovni Savet. Takva politika na kraju dovodi do nove podele unutar VOF³-a i osnivanja VNLF⁴. Nakon Drugog svetskog rata saradnja Američkih loža sa VLF² postepeno prestaje a mesto miljenika anglosaksonskih masona na tlu Francuske preuzima VNLF⁴. Za Američke Velike Lože VNLF⁴ je trenutno jedina regularna obedijencija u Francuskoj.

Odnosi Američkih Jurisdikcija i Vrhovnog Saveta Francuske pratili su međusobni odnos Američkih Velikih Loža i VLF², tako da su nakon Drugog svetskog rata prvo zahladili a onda su i potpuno prekinuti. Prema njenom godišnjem almanahu iz 1958, VLF² je imala potpisano međusobno priznanje i prijateljske veze sa 11 najvećih Velikih Loža iz SAD. Međutim, problemi kulminiraju 1960-e godine kada UVLE¹ u svom saopštenju objavljenom u plaćenom oglasu u dnevnim novinama “Tajms” proglašava VOF³ i VLF² za neregularne. Postavljena pred veliku dilemu šta da radi i kako da se odredi u odnosu na sukob između UVLE¹ i VOF³-a, na svojoj godišnjoj skupštini 1963 godine, posle žustre rasprave i uz tesnu većinu, VLF² donosi odluku da se ratifikuje “Pakt o bratskom savezu” sa VOF³-om. Ovaj dokument je definisao formalnu saradnju, kao što je na primer međusobna razmena okružnica, ne ulazeći u izmene osnovnih postulata i načina rada potpisnika pakta. Okolnosti koje su uticale na to da članstvo VLF² donese ovakvu odluku, ukazuju na tešku iznudicu u kojoj su se tog trenutka našli, jer im je pretila totalna međunarodna izolacija. Na tragu te odluke, sutradan, Vrhovni Savet Francuske povlači svoj dekret o nezavisnosti VLF² iz 1894-e godine i vraća je pod svoju direktnu upravu. Ovi događaji dovode do nezadovoljstva kod jednog broja pripadnika VLF², tako da manji deo članstva prvo napušta VLF² a zatim prelazi u VNLF⁴, ne želeći da učestvuje u sve očiglednijem distanciranju od anglosaksonskog dela svetske masonerije. Dolazi i do podele u Vrhovnom Savetu Francuske i deo članstva na čelu sa Grand Komanderom napušta svoju dotadašnju matičnu instituciju, biva ponovo iniciran od strane Vrhovnog Saveta Holandije i osniva novi Vrhovni Savet Francuske poznat kao Vrhovni Savet osnovan 1965-e goodine. U narednim godinama Vrhovni Savet Francuske (1804) gubi priznanje i postaje proglašen neregularnim prvo od strane Vrhovnog Saveta Južne Jurisdikcije SAD. a zatim i sama VLF² biva postepeno proglašena na neregularnu od strane jedne za drugom, svih Velikih Loža SAD. Zaključno sa 1974-om godinom više nema ni jedne američke Velike Lože koja ima važeće međusobno priznanje i zvanične odnose sa VLF².

Uzroci raskola

Postavlja se pitanje šta je kumovalo prekidu saradnje između masona iz SAD i masona iz VLF²? Formalni razlozi vezani za osnovna pitanja koja jednu Veliku Ložu čine regularnom ne stoje. Legitimnost porekla, teritorijalni suverenitet i poštovanje “Starih međaša⁵” kao osnovni standardi i uslovi za regularnost nikada nisu bili sporni. Pridržavanje i privrženost pravilima koje definiše ritual takođe nisu sporni i taj aspekt je u slučaju VLF² objektivno čak izraženiji i stroži nego u pojedinim obedijencijama u SAD. Poznavaoci ove problematike slažu se sa činjenicom da odgovor leži u pitanjima koja se tiču politike a ne slobodnog zidarstva. Dva osnovna razloga koja su dovela do mimoilaženja su: već pomenuti odnos prema VOF³-u i odnos prema Princ Hol (Prince Hall) masoneriji.

VOF³ je daleko najmasovnija masonska obedijencija u Francuskoj. Sve ono što važi za Francusku masoneriju, njena uloga u događajima u doba prosvetiteljstva, zatim uloga u demokratizaciji društva, uloga u obračunu sa dominacijom crkve, uloga u obračunu sa feudalizmom, zasluge za snažnu sekularizaciju društva i favorizovanje nauke, poštovanje principa ravnopravnosti bez obzira na pol, boju kože i veru, u slučaju VOF³ su mnogo jače isticani i na njima se mnogo više insistiralo nego u drugim obedijencijama u Francuskoj. VOF³ je u liberalizaciji društvenih odnosa i rušenju svega što podseća na diktat i crkvu bio uvek isključiv i bezkompromisan, pa je na kraju prešao granicu koju po mišljenju UVLE¹ nije smeo da pređe. 1788 godine je izmenjena konstitucija VOF³-a tako da je svakom pojedincu dopušteno da “deluje po svojoj sopstvenoj savesti” u pogledu verovanja u neko Vrhovno biće i po pitanju da li bi i kakva Knjiga  svetog zakona trebala da stoji na Oltaru zakletve. VOF³ je proglašen za “ateističku” Veliku Ložu i danas se u masonskom svetu lome koplja po pitanju da li je VOF³ uopšte masonerija ili nije.

Svojom odlukom iz 1963-e godine VLF² je u sukobu između UVLE¹ i VOF³ izabrala da stane na stranu VOF³-a. Pod pritiskom UVLE¹ postepeno su zaoštrili odnosi između Američkih Velikih Loža i VLF².

Iako je VLF² imala svoje razloge zbog kojih je ostavila otvoren kanal za komunikaciju sa VOF³-om, ipak, ona nikada nije krenula putem kojim su se uputili slobodni zidari iz VOF³-a. VLF² je ostala verna “Starim međašima⁵” i strogo je poštovala, kao što i dan danas poštuje sva pravila koja iz njih proističu.

Ovde treba pomenuti još jedan aspekt i dodati da se sukob između UVLE¹ i VOF³ prelama na više različitih nivoa i iako u manjoj meri zalazi u problem poštovanja osnovnih principa, u većoj meri je posledica večite međusobne borbe za prevagu i uticaj između dve najveće kolonijalne sile: Engleske i Francuske. Kroz sukob UVLE¹ i VOF³-a manifestuje se dugogodišnja borba dva moćna suseda za dominaciju i uticaj kako jednih na druge tako i u odnosu na treće zemlje. Iz ove perspektive posmatrano, jasno je da sukob takve prirode nije tako lako prevazići. Mora se priznati da u prethodnim godinama ni VOF³ nije pokazivao veliku želju da normalizuje svoje odnose sa anglosaksonskim delom svetske masonerije a takav stav je na snazi i danas. VOF³ ima svoju međunarodnu politiku koja je nezavisna i ne osvrće se na postojanje UVLE¹ niti od nje traži bilo kakvo priznanje.

Međutim, priroda sukoba između Američkih Velikih Loža i VLF² nije tako ideološki duboka i nepomirljiva. U praksi među njima ima više dodirnih tačaka i veza koje ih spajaju nego što ima razlika koje ih razdvajaju. Čvorovi za povezivanje i osećaj pripadnosti istoj ideji kreću od identičnog rituala. Samo poreklo Škotskog obreda i saradnja u ključnim istorijskim trenucima su dodatno vezivno tkivo. Zato povremeno i jedna i druga strana pokažu volju i pokrenu nekakvu inicijativu da razgovaraju na temu prevazilaženja međusobnih nesporazuma.

Drugi aspekt koji je doveo do zahlađenja u odnosima Američkih loža i VLF² vezan je za činjenicu da je tokom Drugog svetskog rata na tlu Francuske radio veći broj crnačkih loža sastavljen od Američkih vojnika iz sastava Savezničkih snaga u Evropi. VLF² je bez ikakvih problema afilovala sve te lože i one su u okviru VLF², radile pod zaštitom Vrhovnog Saveta Francuske. U to vreme Vrhovni Savet Južne Jurisdikcije nije priznavao regularnost Princ Hol masonerije, tako da je prećutno to bio veliki problem u odnosima sa Francuskom. U vreme De Gola i opšteg zahlađenja u odnosima između SAD i Francuske, naročito po pitanju vojne saradnje, oponiranje svemu što je Američko, bilo je jedno vreme jako popularno u Francuskoj. Taj talas nije mimoišao ni VLF² i jedan kratak period nakon Drugog svetskog rata ni sama VLF² nije insistirala na bliskim odnosima sa Američkim Velikim Ložama. Čudan splet okolnosti doveo je do toga da većina Američkih Velikih Loža u jednom trenutku prećutno prizna pojedine Princ Hol Velike Lože na teritoriji svoje Savezne države. Time su prihvatile postojanje još jedne Velike Lože na svojoj, do tada mnogo puta ponovljeno, “suverenoj” teritoriji. Tako se 35 Američkih Velikih Loža praktično odreklo principa “Jedna Velika Loža u jednoj Saveznoj državi”. Teritorijalna isključivost je zvanično bio glavni formalni razlog za diskriminaciju crnačke masonerije. Međutim, velike bele anglosaksonske lože, iako su same korigovale svoj pređašnji stav, VLF²-u nisu oprostile prethodnu saradnju sa masonima obojene kože.

Umesto zaključka

Šta će doneti godine koje slede, niko ne može da predvidi. Ujedinjenje masonerije na svetskoj sceni nikada nije prestajalo da bude tema, ali situacija ne tarenu ne daje nadu da će do toga uskoro doći. Treba prvo pomiriti Velike Lože unutar jedne zemlje, kao na primer Francuske, a zatim delovati i na međunarodnom planu. U tom smislu povremeno se pokrene neka inicijativa koja ide ka pomirenju Velikih Loža iz SAD i VLF². Evidentna je obostrana i konstantna dugoročna namera da se nesporazumi ipak jednog dana prevaziđu. Inicijative najčešće kreću iz VLF², ali ima i pokušaja s druge strane.

Jedna takva inicijativa potekla je od Velike Lože Minesote. Ona je aprila 2001 godine priznala i uspostavila zvanične odnose sa VLF², nadajući se da  će u vremenu koje sledi i kroz široku debatu koja je na ovaj način inicirana jezičak na vagi uspeti da prevagne u korist VLF², pa će primerom Minesote krenuti i druge Američke Velike Lože. Međutim to se nije desilo. Suočena sa neviđenim pritiskom i pretnjama da sama bude isključena iz društva bratskih Velikih Loža, Velika Loža Minesote je jula 2003 godine povukla ovo priznanje.

Škotski obred je osnovni uzrok magnetizamu koji deluje i preko okeana i aktere podele neprekindo goni da preispituju svoje stavove. Pokidane veze ostavljaju gorak utisak u ustima i jednima i drugima. Sasvim je izvesno da će i dalje biti inicijativa i pokušaja da dođe do pomirenja. Škotski obred je živi organizam i u njegovoj prirodi je težnja da ponovo uspostavi prekinute veze, zaleči rane i ponovo bude jedinstven.

Najnovije inicijative išle su u pravcu normalizacije odnosa i međusobnom prevazilaženju nesporazuma između VLF² i VNLF⁴. Ukoliko bi se ove dve Velike Lože dogovorile i nekako ispeglale međusobni problem “teritorijalnog suvereniteta”, bilo bi moguće normalizovati odnose između VLF² i anglosaksonskog dela svetske masonerije. Međutim, sve je ostalo na pokušaju koji je praktično bio jako daleko od konačnog dogovora. Ovde se kao ključni problem poslednjih godina pojavila činjenica da u mnogim zemljama, a to naročito važi za bivše Francuske kolonije, VLF² i VNLF⁴ imaju na istoj teritoriji paralelne Velike Lože koje jedna drugoj osporavaju legitimitet. Taj trend osnivanja novih Velikih Loža u trećim zemljama na delu je i danas i biće jako teško izaći iz tog “vrzinog kola” međusobnih optužbi i osporavanja.

Ako se za trenutak izmaknemo i sa strane bacimo pogled na masoneriju danas u svetu, videćemo da je VLF² sebe pozicionirala na brisanom prostoru, praktično negde između dve najveće međunarodne masonske struje. Privržena Škotskom obredu i verna izvornim principima na jednoj strani ali izopštena iz raznih udruženja koja čine „Regularnu“ masoneriju, u kojima su lideri UGLE¹ i Američki Vrhovni Saveti. Na drugoj strani, ona je još dalje od participacije u asocijacijama koje čine „Kontinentalnu“ masoneriju gde je lider VOF³ a prate ga uglavnom drugi Veliki Orjenti, ali sa otvorenim kanalom za dijalog i saradnju s njima.

Neko će reći da je ovako možda i bolje, jer je korisno da ponuda na međunarodnoj sceni bude što bogatija. Šarenilo obedijencija daje svakoj pojedinačnoj Velikoj Loži mogućnost da u šumi obedijencija u inostranstvu prepozna nekog ko joj je kompatibilan po senzibilitetu i pristupu slobodnom zidarstvu, pa da s njim sarađuje. Neko drugi će reći da je svetski mir zasnovan na religijskoj toleranciji, političkoj slobodi, mađusobnom razumevanju i pravdi, zajdnički cilj svih pripadnika univerzalnog masonskog bratstva. Kako će svetska masonerija sprovesti ovaj cilj i kako će delovati na međunarodnom planu ako ove principe ne može da sprovede u svojim sopstvenim redovima?

Da li na trenutne podele treba gledati kao na manu, ili kao na vrlinu svetske masonerije? Godine koje dolaze pokazaće ko je bio progresivan a ko je bio smetnja široj međunarodnoj povezanosti i saradnji. Za sada nam ostaje da sprovodimo u praksu jedan od slogana vezanih za popularizaciju regionalne politike Evropske Unije koji praktično nema nikakve direktne veze sa masonerijom, ali lepo opisuje trend koji u masoneriji vlada: “Negujmo jedinstvo različitosti”!

Brat Č.V.

Loža „Nemanja“ Niš