Današnji masoni su ono što se naziva ‘spekulativni slobodni zidari’. Spekulativna masonerija je suprotno od onoga što je poznato pod kolokvijalnim nazivom ‘Operativno zidarstvo / masonerija’. Operati- vni masoni su ljudi, ili radnici, koji su kao kamenoresci zidali objekte potrebne za život ljudskog društva. To je posao kao i svaki drugi posao. Negde krajem XVII veka grupa nadahnutih ljudi odlučila se da formira zatvoreni društveni klub s namerom da budu oni koji će njegovati, između ostalog, i snažnije moralne vrednosti. Pouzdani podaci ko su bili ti ljudi i zašto su se udružili izgubljeni su u istoriskom nasleđu. Pouzdano se zna da su 1717. godine formalizovali svoje druženje unutar klubova poznah pod nazivom ‘lože’. Članovi loža su se pridržavali posebne grupe pravila.
Osnovna karaktersitika jednog od takvih pravila, ritual trećeg stepena, je smrt i uskrsnuće Hirama Abifa. Povodom toga, ritual je svečanost i drama. Postoje verzije ovog rituala u kojem se teatralnost podiže odgovarajućim kostimima i prikladnim dijalo- zima. U svakom od verzija prisutno je uverenje da je to stilizacija istinite priče koja se dogodila u trenutku okončanja izgradnje Solomonovog hrama u Jerusalimu. Osvrnimo se na pitanje da li postoje istoriski dokumenti i/ili artefakti koju podržavaju tu priču.
Ovo istrživanje, i tekst proizašao
iz njega, obavljeno je pregledanjem dostupne literature na odabranu temu: poreklo slogana ’legenda o Hiramu Abifu’. Pregledani su slobodnozodarski izvori ali i svetovni
kao što su, na primjer, odbranjene doktorske disertacije i master radovi
u kojima su se njihovi autori bavili istorijom masonerije.
Dužna pažnja je posvećena istraživačkim tekstovima ’Centre for Research into Freemasonry at the University of Sheffield’. Odmah se uočava šarolikost tvrdnji. Većina njih je zasnovana na dovođenju u međusobnu korelaciju (najčešće nesignifikantnu) dva ili više pojmova ili procesa vezanih za slobodnozidarstvo po nahođenju tekstopisaca. Počesto, bez navođenja izvora. U ne malom broju pregledanih tekstova nisam uspeo da rekonstruišem motive iskonstruisanog povezivanja. To je, naravno, otvorilo pitanje pozudanosti informacija. Podatke iz masonskih izvora pokušao sam da proverim iz više (najmanje tri) dostupna izvora. Više sam povjerenja poklanjao svetovnim izvo- rima. Manji dio pregledanih izvora nudim čitaocima ovog teksta u dijelu pod nazivom ’Literatura’.
Sugerišem čitaocima da poklone pažnju fusnotama: one otvaraju više pitanja nego što nude dodatnih objašnjenja i odgovora.
Uvođenje legende o ubistvu i uskrsnuću u ritual trećeg stepena konfrontira moderne masone sa razumievanjem i prihvatanjem porekla te legende. Prema tvrdnjama Bernarda Džonsa iznesenih u tekstu
’Masonski vodič i priručnik’ [1] poznato je da je jedna nekromanska legenda, ali ne ova o Hiramu, postojala u ranim 1700-im godinama. Nije poznato da je bilo koja loža u periodu 1722-1723 praktikovala radni ritual u kojim je korištena dramatizirana verzija priče o Hiramu. Jednu godinu ili dvije kasnije poznate su neke lože koje su praktikovale ritual trećeg stepena sa Hiramovom legendom. Od 1730 mnoge lože su primjenjivale ritual [2] prema instrukcijama ‘Seciranje masonstva’ [3] Samuela Pričarda.
U članku “Ko je bio Hiram Abif?”, koji je napisao za “NSW Freemason” 1978. godine, Rejmond Epl (Raymond Apple [4]) ističe se da je pre pisanja tog rada pregledao dostupnu literaturu o temi a posebno se ističe tekst Morisa Rosenbauma (Morris Rosen- Baum [5]) “Hiram Abif” iz 1903/04 godine za Lester (Leicester) ložu. U pomenutom tekstu Resenbaum govori da je proučavajući biblijske osnove imena i osobe Hirama Abifa uočio intrigantne razlike u podacima koje nude Prva Knjige kraljeva (“Solomon posla po Hirama iz Tira. Bio je to sin udovice iz plemena Naftali ali mu je otac bijaše iz Tira…”) i Druga Knjige ljetopisa (“Stoga Ti šaljem čovjeka mudra, vješta i razumna, Hirama Abiffa, sina jedne od kćeri Danovih kojemu je otac bio Tirac…). Dakle, oba izvora opisuju osobu koju prepoznajemo kao Hiram Abif. U prvom slučaju to je arihtekta- zanatlija, a u drugom zanatlija vešt u izradi umetničkih stvari. Rosenbaum upućuje na mogućnost da reč Hiram uopšte nije lična imenica već označava uzvišeni društveni položaj: moguće je da je ‘Hiram’ generički naziv za kralja Tira kao što je naslov ‘Faraon’ za kralja Egipta. (Analogno, kao što u srpskom jeziku ‘Stefan’, reč grčkog porijekla ‘Stefanios’, označava krunisanu osobu, kralja.) U pomenutom tekstu, Rosenbaum iznosi mišljenje da su to dva odvojena Hirama. Osoba Hiram, iz Prve Knjige kraljeva, je sin “udovice iz plemena Nafta- lijeva”. Osoba koja se pominje u Drugoj knjizi letopisa je sin “žene iz plemena Dan”. Dakle, ako postoje dve osobe Hiram, majka jednog je iz plemena Naftali, a majka drugog je iz plemena Dan. Ako je postojala samo jedna osoba Hiram, onda postoji potreba za usklađivanjem informacija koje o njoj nude ova dva biblijska izvora.
Problem je slijedeći: Ako je Hiram (ili barem jedan od njih) sin udovice, onda je njegov otac mrtav. U drugoj knjizi ljetopisa pominje se Hiram Avivu, što u prevodu znači “Hiram njegov otac”. Malbim6, rabin i biblijski komentator iz devetnaestog vijeka, izneo je mišljenje da je možda Hiram otac počeo rad a Hiram sin ga završio. Sadašnji komentatori su mišljenja da je Malbim formirao svoju pretpostavku pod uticajem masonske legende o ubistvu Hirama Abifa.
O Rosenbumovom gledanju na pomenuti problem, Rejemond Epl kaže da je njegova teorija suviše bliska biblijskim izvorima i, pri tome, iskazuje sumnju u istorisku pouzdanost informacija koje nude knjige letopisa. On je uveren da je reč o jednoj osobi ali su to dve vezane verzije jedne priče sa malim razlikama između njih. Ako se opredijelimo za izbor o egzistenciji jedne osobe pod sloganom Hiram Abif, onda prema Eplu treba razriješiti značenje riječi Abif koja stoji uz riječ Hiram što, u prevodu sa starohebrejskog, znači „Hiram njegov otac“ i implikacijom da su oba, i otac i sin, bili uključeni u rad.
On iznosi svoje uverenje da odgovor leži u razumevanju i prihvatanju da značenje riječi Ab (čita se ’Aba’) ne mora nužno označavati roditelja. To može biti inicijator ili gospodar. Stoga, ističe Epl, slogan Hiram Abif nam govori o profesionalnom statusu Hirama kao poznavaoca majstroskih vještina, a ne o njegovom roditeljstvu. Ako ne prihvatimo ovu Eplovu apelaciju, ne postoje nikakvi dokazi koji upućuju na to da je jedan Hiram prestao da se pojavljuje a da ga je drugi Hiram zamjenio. Zaključna Eplova konstatacija je: ’Vjerovatno je postojao samo jedan Hiram, ali biblijski pisci nisu registrovai njegovu sudbinu.’
Đorđ Štajnmic (George H. Steinmetz), u svojoj knjizi „Tajna riječ i njeno tajno značenje“ preuzima tekst iz Vajtove7 „Nove enciklopedije…“ [8] i eksplicitno kaže: „Legenda majstora-graditelja je slobodno-zidarska veličanstvena alegorija. Tačno je da je njena figurativna priča zasnovana na jednoj osobi koja se pominje u Bibliji, ali istorijska pouzdanost nesreće na koju se odnosi nije esencijalna za tu alegoriji. Njena značajnost je u alegoriji i nije ni u kakvoj vezi sa istorijskim faktima koji leže u njenoj osnovi.“
Pre nego se upustimo u analiziranje masonske legende o sudbini ličnosti Hirama Abifa, pogledajmo šta o tome govore pisani jevrejski izvori. Pogledaćemo da li jevrejski Midraš zna za ubistvo tokom građevinskih radovi i da li je žrtva mogla biti Hiram. Postoje Midraši (npr Pesikta Rabbati [9], Friedmann [10] ur., 1880, str. 25a), koji smatraju da je neke od graditelja zadesila neobičan smrt. Međutim, prema komentarima Fridmana kao urednika tih Midraša, odatle se ne može dedukovati poistovjećenje tih nesreća sa smrću i uskrsnućem nadzornika.
Iako Midraš tvrdi da ‘Tokom sedam godina gradnje Templa, ni jedan jedini radnik nije umro niti je bio bolestan’ [11], to je malo vjerovatno. Freidmanova interpretacije ove konstatacije je da iako je tokom gradnje
Hrama neko od radnika umro ili bio bolestan, omogućavanje nastavka realizacije projekta po svoj prilici ilustruje princip da Bog štiti one koji se bave svetom misijom (Talmud Pesachim 8a). Međutim, iako su, nakon što je završen projekat, svi umrli, tumačenje je da ‘Bog želi da spriječi da neznabošci koristeći graditelje hrama da sazidaju svoje hramove idolopokloničkim svetinjama’ (Talmud B’rachot 28a). Graditelji su bili sigurno bogato nagrađeni, a što se tiče samog majstora Hirama, on je otišao pravo u Raj i nikada nije okusio realnu smrt (Louis Ginzberg, “Legende Jevreja”, vol. 4, str 155. i bilješke).
Postoji Midraška ideja da devet ljudi nisu umrli na uobičajen način, već su ušli u Raj živi. Među njima su Enoh i Ilija … i Hiram, kralj Tira, (na primjer: Derech Eretz Zutta [12] 1:. 9; Yalkut [13], general 42). Mnogi komentatori su raspravljali o tome da li je Hiram stvarno zaslužio mesto na toj listi. Jedan od tih komentara se može prihvatiti: “…ali u svakom slučaju trebalo bi da je referenca na Hirama majstora, a ne na Hirama kralja.”
Tvorci masonskog tituala su možda znali dovoljno hebrejski da bi pristupili rabinskim tekstovima, ali su u potpunosti promijenili Midraš informacije o Hiramu Abifu: od nedovoljno istaknutog biblijskog lika transformacijama su konstruisali slobodno- zidarskog Hirama Abifa koji je morao umreti na vrlo zemaljski način od ruku svojih radnika, da bi zatim vaskrsnuo iz mrtvih snagom bratske ljubavi svojih drugih radnika. (prema tekstu ‘The Meaning of Hiram in Freemasonry and Judaism’ Rejmonda Epla). Značajan broj istraživača masonskih rituala je saglasan sa konstatacijom da je ova transformacija kontruisana po ugledu na hrišćansko verovanje o smrti i uskrsnuću Isusa Nazarećanina. Epl, dalje, iznosi procjenu da takva konstrukcija sigurno motivisana političkim elementima vremena u kojem je nastajala.
Ime Hiram nije bilo nepoznato autorima trećeg stepena, jer se ono pojavljuje u ’ Regius Poem’ [14]. Legenda o ubistvu i vaskrsnuću Hirama Abiffa ne pojavljuje se u prvom izdanju Andersonovog ustava, već u tekstu ‘Seciranje masonstva’ [15] uz 1730. godine Samuela Pričarda. Prema Grafamovom manuskriptu [16], sudbine slijedećih osoba su takođe bile razmatrane kao osnova za stilizaciju alegorijskih legendi u rituali stećeg stepena: Noa i njegova tri sina Ham, Šem and Jaf. Takođe, Noa-osnovu za alegorijski ritual trećeg stepena može se nači i u tekstu Haria Carra, Jevrejski aspekti rituala [17].
Kako u priči o Nou i njegovim sinovima nedostaje nasilje, mučeništvo i osveta, iskonstruisana alegorijska priča o sudbini Hirama Abifa potisnula je prethodnu opštemasonskim prihvatanjem Pričardovog rituala.
U svom već ranije pominjanom tekstu, Epl iznosi teoriju o povezanosti slobodno- zidaskog društva sa političkim događanjima krajem XVII i početkom
XVIII vijeka u Engleskoj. Loza Stjuart je vladala Engleskom u periodu
1643-1688, sa izuzetkom 1649- 1660 nakon što je Čarls I bio pogubljen. Taj period je poznat kao
period engleske republike
pod poznatim naziovom “Commonwealth”. Poslednji Stjuart, Džems II, bio
je prisiljen da abdicira. Nakon što je hanoverski Đorđ I preuzeo vladanje engleskom
monarhijom, pokret
poznat pod kolokvijalnim imenom ‘Jakobitizam’ nastojao je da povrati Englesku
pod katoličke monarhe.
Neki Jakobiti
su bili
masoni, uključujući i Bonnie Prince Charlie,
unuk Džemsa II. Neki od francuskih i talijanskih loža su se u potpunosti sastoje od Jakobita. Procjenjuje se da su te lože možda usvojile ili izmislile legendu o Hiramu Abiffu kao alegoriju na pogubljene Čarlsa i kao izraze svojih uvjerenja u obnovu dinarstije Stjuart.
Planovi za povratak Stjuarta su pravljeni na tajnim mjestima, što su mogle biti masonske lože. Priča o odbijanju Hirama Abifa da otkrije tajnu svog zanata tumači se kao obećanja tajnosti o svojim namjerama koje su braća davala jedni drugima. Uz nju se vezuju imena masona James Anderson (1679/1680 – 1739), John Theophilus Desaguliers (1683 – 1744). Epl iznosi mišljenje da ideja o ubistvu i vaskrsenju Hirama Abiffa treba povezati sa prvim poznatim spekulativnim masonima kao što su Inigo Jones [18] (1573 – 1652), Nicholas Stone [19] (1586-1647), Robert Moray (1608/1609 –1673) i Elias Ashmole [20] (1617-1692).
Svi masonski pisci pridaju simboličan značaj Hiram Abiff priči, bez obzira na njegovo
poreklo i politički
značaj. Popularna tumačenje
povezuje ga u tri faze života:
prvi stadij simbolizuje rođenje, drugi zrele godine, a treći predstavlja starost, kada ljudske moći postupno
slabe ali se pojavljuje žudnja za životom
poslije smrti.
- Ashmole je bio iniciran 1646. godine u Englesku spekulativnu ložu u Kermincham, Warrington;
- Loža u Kermincham, Warrington, već tada je bila jedna od spekulativnih slobodnozidarskih loža sa dugom tradicijom.
Postoje i neka druga razmišljanja o porijeklu legende o Hiramu Abifu. Na primjer, u tekstu “Legenda o Hiramu” autora C.S.Madhavan iznesena je pretpostabka da je legenda o smrti i uskrsnuću Hirama Abifa adaptacija legende o Ozirisu.
U čemu se sastoji alegorija majstorskoh rituala? Mišljenja sam da ritual poentira slijedeće ideje:
Ideju socijalno-političkog morala.
Hiram Abif je majstor vrlo visokog društvenog statusa. Čovjek stičući svijest o svom društvenom položaju postaje politička sila. Trebalo bi da je svijestan i svoje odgovornosti koje nosi dosegnuti društveni status a i tako stečene socijalno-političke moći. Ovo je aluzija na opravdani strah da nekontrolisana moć vodi čovjeka u demagogiju.
Ideju obrazovno-naučnog integriteta.
Visoka pozicija majstora masona trebalo bi da poentira da čovjek mora da ima visok moralni integritet da odbacujući korisnost i iskvarenost eksponira istinsku zaintereso- vanost za istinu.
Ovo je aluzija da Hiram simbolizuje privrženost znanju i istinskim vrijednostima.
Ideju o potrebi izbora i prihvatanja principijelno-filozofskih opredjeljenja.
Ideja se opredmećuje opredijeljivanjem za i prihvatanjem društveno prihvatljivih normi ponašanja. Nemoguće je postići viši nivo nego onaj na kojem se ljudska svest utapa u ‘božansku’ i na kojem je svesna znanja znatno iznad znanja prosječnog čovjeka. Čini se da je svrha svake inicijacije da oplemenjujući duh uzdigne ljudsku svest na višu kognitivnu ravan razumijevanja potstičući latentne duhovne mogućnosti u čoveku do njihovog punog proširenja pomoću prikladnih vještina. Majstor, dakle, u punom smislu riječi, nije više običan čovjek, nego ‘čovjek bliže uzvišenju’, onaj u kome su se ujedinile univerzalna i lična svest. Očigledno je da se kvalitet svesti i ponašanja jednog takvog čoveka mora vrlo razlikovati od analognih kvaliteta drugih ljudi.
Literatura:
- Sveto Pismo Starog i Novog Zavjeta, Britansko i inostrano biblijsko društvo, Beograd 1992.
- Biblija, Stari i Novi Zavjet, Stvarnost, Zagreb, 1969.
- Raymond Apple, Who was Hiram Abiff?, The NSW Freemason, Dec., 1978.
- Raymond Apple, The Meaning of Hiram in Freemasonry and Judaism, Discovery Lodge of Research, Sydney, on January 27, 2010.
- Richard Andrew Berman, The Architects of Eighteenth Century English Freemasonry, 1720 – 1740, Ph.D., University of Exeter, 2010.
- Harry Carr, Hebraic Aspects of the Ritual, Ars Quatuor Coronatum, vol. 97, 1984.
- Maek Coleman Wallace, Scottish Freemasonry 1725-1810: Progress, Power, and Politics, Ph.D., University of St Andrews, 2007.
- W.W. Covey-Crump, The Hiramic Tradition, Masonic Record, 1934.
- John L Cooper III, Who Was Hiram Abiff? The Alberta Freemasons, 75(6)(2010), str.1
- William Harvey, The story or legend of Hiram Abiff, T.M. Sparks & Son, 3rd edition, 1944.
- W.B. Hextall, The Hiramic Legend and the Ashmolean Theory, Transactions of the Leicester Lodge of Research, 1903-04
- Louis Ginzberg, The Legends of the Jews, Jewish Publication Society of America, 1909.
- R.F. Gould, The History of Freemasonry, Vol. 4, Thomas C. Jack, London, 1885
- R.F. Gould, History of Freemasonry, 5 vol., Thomas C. Jack, London, 1905.
- Bernard E. Jones, Freemason’s Guide and Compendium, George G. Harrap & Co., London, 1950.
- Hayter Lewis, On an Early Version of the Hiramic Legend, Ars Quatout Coronatorum, Vol. I (1886-88), 25-28
- C.S.Madhavan, The Hiram Legend, Lodge Jyothi # 253, Salem; Dostupno na www.freemasons-freemasonry.com, 14 June 2006
- Ivan Mužić: Smisao masonstva, Naklada Bošković, Split, 2003
- Andrew Prescott, A History of British Freemasonry 1425-2000’, CRFF Working paper series 1, University of Sheffield, 2008
- Samuel Prichard , Freemasonry Dissected, Three Flower de Lucas, London 1730.
- Morris Rosenbaum, Hiram Abif: The Traditional History Illustrated by the Volume of the Sacred Law, Transactions of the Leicester Lodge of Research, 1903-04.
- Gershom Scholem, Kabbalah, Meridian, 1974
- George H. Steinmetz, The lost word, its hidden meaning, Maccoy Publishing and Masonic Company, New York 1953.
- Arthur Edward Waite, A New Encyclopedia of Freemasonry, Wings Books, New York, 1921.
- Adam White, ‘Nicholas Stone’, ODNB,Oxford, 2004.
- Walter Leslie Wilmshurst, Značenje slobodnog zidarstva, Alma, Beograd, 2012. [The Meaning of Masonry, W. Rider & Son, London 1922]
D.A.R. s.r. P:.L:. 6033
Fusnote:
[1] B.E. Jones, Freemason’s Guide and Compendium, George G. Harrap & Co., London, 1950.
[2] Ibid (str. 303).
[3] Samuel Prichard , Freemasonry Dissected, Three Flower de Lucas, London 1730.
[4] Raymond Apple (1935 -) , viši rabin u Velikoj sinagogi u Sidneju, plodan pisac tekstova o Judaizmu i Masoneriji.
[5] Morris David Rosenbaum (1831 – 1885).
[6] Meïr Leibush ben Yehiel Michel Wisser (1809 – 1879), više poznat pod pseudonimom Malbim, bio je rabin, veliki poznavalac starohebrejskog jezika i biblijski komentator.
[7] Arthur Edward Waite (1857 – 1942), britanski pjesnik i istraživač misticizma.
[8] Arthur Edward Waite, A New Encyclopedia of Freemasonry, Wings Books, New York, 1921.
[9] Pesikta Rabbati ili P’sqita Rabbita je je skup Aggadic Midrash (homilies) o Tori i proročkim lekcijama, itd. Ona je bila sastavljena oko 845 CE i vjerojatno pod nazivom “rabbati” (veći ) da bi se razlikovala od ranijih Pesikta.
[10] Meir (Ish Shalom) Friedmann (1831-1908), bio je austro-mađarski naučnik, izučavalac Biblije.
[11] Louis Ginzberg, Jevrejske legende, Vol. IV, Ch V, Part: The Building of the Temple
[12] Ne-kanonski traktat o babilonskom Talmudu
[13] The Yalkut Shimoni, ili kratko Yalkut, je najpopularnija kompilacija interpretacija i tumačenja tekstova jevrejske Biblije.
[14] Regius Poem nepoznatog autora, vjerovatno najstariji pisani dokument o slobodnom zidarstvu. Procjenjuje se da se pojavio 1390. godine. Na njega, kao na masonski dokument, skrenuo je 1840.godine pažnju James Orchard Halliwell (1820-1889). Međutim, Andrew Prescott u svom tekstu ‘A History of British Freemasonry 1425-2000’ iznosi konstataciju da je 1425 aproksimativna godina kompozicije ovog manuskripta.
[15] Samuel Prichard , Freemasonry Dissected, Three Flower de Lucas, London 1730.
[16] Tekst nepoznatog autora, datiran na 24.10.1726. godine, predočen javnosti 1937. godine. Original se čuva u United Grand Lodge of England.
[17] Harry Carr, Hebraic Aspects of the Ritual, Ars Quatuor Coronatum, 97(1984), 75-83; Ruby Tablet, I(3)(2012), 24-32
[18] U knjizi ‘Ric Bernam, The Foundation of Modern Freemasonry, Susex Academic Press, 2012’ stoji (str. 28.) informacija o tome da je Nikolas Stone napisao da je Inigo Jones bio Grand Master u dva navrata: 1607-1618 i 1636-1652.
[19] U knjizi ‘Marsha Keith Schuchard, Restoring the Temple of Vision, Brill, 2002’ stoji (str. 394) „U isto vrijeme, (Nicolas) Stone je služio kao nadzornik u londonskoj masonskoj loži, gdje je uveo neke elemente škotske prakse.“
[20] Robert Freke Gould, u svojoj ‘The History of Freemasonry’ na osnovu vlastitih istraživanja, iznosi tvrdnje da:
(1) Elias Ashmole nije bio prva osoba koja je inicirana u spekulativno slobodnozidarstvo;
(2) Ashmole je bio iniciran 1646. godine u Englesku spekulativnu ložu u Kermincham, Warrington;
(3) Loža u Kermincham, Warrington, već tada je bila jedna od spekulativnih slobodnozidarskih loža sa dugom tradicijom.