Od posebnog značaja za razumevanje odnosa između Velike Lože i Vrhovnog Saveta su dve važne činjenice o kojima će biti govora u ovom tekstu. Tumačeći ove činjenice, probaćemo da izvučemo neke praktične zaključke koji mogu biti od koristi ukoliko se nađemo u situaciji da govorimo o relacijama između obedijencije i jurisdikcije.
1.
Svima nama je poznat podatak iz istorije masonerije, koji kaže da je Vrhovni Savet Francuske formiran 1804-e godine. Te godine se u Francusku iz “prekomorskih” zemalja, odnosno iz francuskih kolonija u Americi, vratio grof Aleksandar de Gras Tili, noseći sa sobom patent Vrhovnog Saveta Južne Jurisdikcije. Na osnovu ovog patenta on u Francuskoj inicira novu braću na 33-ći stepen i formira Vrhovni Savet Francuske. Kako je Vrhovni Savet Južne Jurisdikcije formiran u Čarlstonu 1801-e godine, očigledno je da Vrhovni Savet Francuske prati majku svih Vrhovnih saveta sa zakašnjenjem od 3 godine. Za sam početak XIX veka, to je veoma kratak period i odlično prolazno vreme.
Međutim, mnogima od nas je manje poznata jedna drugi podatak,
vezana za iskustvo Francuske masonerije iz 1821-e godine. Te godine je tokom
jednog od mnogobrojnih raskola u istoriji Francuske masonerije, Vrhovni Savet
Francuske ostao bez plave lože odnosno bez obedijencije. Preko noći, od braće
na višim stepenima, odnosno od braće iz redova jurisdikcije, Vrhovni Savet
Francuske formira potpuno novu plavu ložu koja će raditi na prva tri stepena Škotskog
Reda. Ova, preko noći
formirana Velika Loža, nazvana je: Centralna Loža Francuske. Ona 1894-e godine
menja ime i postaje “Velika Loža Francuske” (GLdF), sa kojom VNLS
danas uspešno sarađuje. Ovde se mora napomenuti da su od tog događaja pa na
dalje, administracija jurisdikcije i obedijencije potpuno nezavisne.
Ovo istorijsko nasleđe, odnosno iskustvo da je jurisdikcija kadra da u trenucima krize od braće na višim stepenima, preko noći formira potpuno novu obedijenciju, ima veoma zanimljive implikacije. To je jedan od elemenata po kojima se francuska masonerija razlikuje od engleske masonerije. Tako nešto je nezamislivo u relacijama koje Ujedinjena Loža Engleske ima sa svojim pobočnim redovima, među kojima je Škotski Red samo jedan od mnogih, čak ne ni najznačajniji.
Istorija srpske masonerije je oduvek bila gotovo preslikana istorija francuske masonerije. Slobodno se može reći da je srpska masonerija po načinu nastanka i kasnijem razvoju u suštini francuska masonerija. U Srbiji je 1912-e godine najpre formiran Vrhovni Savet, pa tek 1919-e godine Velika Loža. 1997-e godine je najpre Vrhovni Savet na čelu sa Draganom Maleševićem Tapijem dobio priznanje Vrhovnog Saveta Francuske, pa je tek nakon toga Velika Nacionalna Loža prešla na Škotski obred i dobila priznanje Velike Lože Francuske.
Ovde se kao zaključak nameće sledeća činjenica koju danas olako gubimo iz vida: U francuskom pristupu masoneriji, jurisdikcija može preko noći formirati novu obedijenciju. Uslov je da u toj zemlji postoji Vrhovni Savet koji je priznat od strane Vrhovnog Saveta Francuske. Obrnuti proces, tokom kojeg bi obedijencija formirala novu jurisdikciju, pod istim ovim uslovom, praktično nije moguć.
2.
Druga važna činjenica koja povezuje jurisdikciju i obedijenciju u francuskom pristupu masoneriji je ono što se na prvi pogled ne vidi ako se ograničimo isključivo na njihovu formalnu i administrativnu nezavisnost. Iza administrativne nezavisnosti i principa ne mešanja u upravu nad stepenima koji su im povereni, egzistira jedna veoma izražena duhovna verikala. Dok se obedijencija svojim radom na prva tri stepena Škotskog Reda više bavi selekcijom novih masona, inicijacijom i tumačenjem elementarne simbolike, jurisdikcija se tokom rada na višim stepenima posvećena snažnom “duhovnom” uzdizanju braće. Kada našeg brata Francuza pitate u čemu je osnovna razlika između obedijencije i jurisdikcije, on će vam odmah reći da je jurisdikcija više “humanistička i spiritualistička”. Na višim stepenima Škotskog Reda mnogo se više radi na boljem razumevanju sveta koji nas okružuje i opštem duhovnom napredovanju. Napredovanje kroz stepene Škotskog Reda je napredovanje u masonskoj izgrađenosti, tako da svoj autoritet brat koji nosi viši stepen ne crpi iz formalnog obeležja, već iz svog znanja i postignutog dubljeg razumevanja stvarnosti.
Ovde dolazimo do suštine uticaja koji bi u masoneriji trebalo da imaju nosioci viših stepena. Njihov uticaj ne sme da potiče od boje lente koju nose već od veće izgrađenosti kao masona, znanja i iskustva stečenog dugogodišnjom praksom. Zato kažemo da je Škotski obred skup rituala od 1 do 33 stepena a upražnjavaju ga braća organizovana u Škotski Red, pri čemu svi oni zajedno čine jedinstvenu duhovnu piramidu. O administraciji u upravi nad prva tri stepena brine se Velika Loža, a o ložama koje rade od 4 do 33 stepena brine Vrhovni Savet. Ovaj odnos formalnog ne mešanja u međusobnu upravu, reugliše ugovor koji se u masonskoj terminologiji naziva “Konkordat”.
Iz ovde iznetih činjenica proizilazi da
je prilikom diskusije o masonskim temama, neprirodno odbacivati mišljenje braće
koja su nosioci viših stepena. To nikako ne znači da su ta braća “a
priori” u pravu, niti znači da njihov stav treba bezuslovno i uvek
prihvatiti. To samo znači da njihovo mišljenje zavređuje pažljivo razmatranje i
da ga nikada ne treba olako odbaciti, jer iza njega, u načelu stoji iskustvo
koje se mora poštovati.
U krajnjoj liniji, obrisati jurisdikciju, raspustiti stari pa zatim formirati novi Vrhovni Savet, moguće je ukoliko pripadate engleskoj masoneriji, ali zagovarati tako nešto u francuskom pristupu je prilično naivno. Takav stav odražava elementarno nerazumevanje osnova ove problematike.
Č.V.
Nemanja Niš