Stare Dužnosti (Old Charges) i Drevni Međaši (Ancient Landmarks) NIKAKO nisu sinonimi i njihovo poistovećivanje može dovesti do velikih problema i nesuglasica prilikom tumačenja pravnih praznina u aktima masonskog zakonodavstva.
Najkraće rečeno, Stare Dužnosti predstavljaju zbirni izraz za sve (sačuvane) masonske akte, nastale od 13. do 18. veka, a koji sadrže etičke ili pravne norme Slobodnog Zidarstva, i pripadaju korpusu “pisanog masonskog prava”. Drevni Međaši pred-stavljaju uži pojam, i produkt su određene sistematizacije, slične onoj koju je 1723. izvršio Anderson (Andersonova Konstitucija). Drevni Međaši spadaju u korpus “nepisanog masonskog prava”, što ne znači da je reč o usmenom predanju, već o zapisanim neformalno aklamativno prihvaćenim veko-vnim normama običajnog slobodnozidarskog prava, koje na bilo kakav zvaničan način nisu usvojene i promovisane kao “pravila najveće snage” od strane nekog visokog masonskog tela. Konstitucije i drugi normativni akti nižeg ranga mogu samo da razrađuju odredbe Drevnih Međaša ili normiraju oblasti koje Drevni Međaši i druga opšte prihvaćena slobodnozidarska pravila ne pokrivaju, ali striktno vodeći računa da se davno postavljene granice nikako ne prekorače.
Hijerarhija masonskih pravila
Do danas je pronađeno više od sto manuskripta, listova i knjiga, koji sadrže različita masonska pravila, a sve njih anglo-saksonski Masoni nazivaju zajedničkim imenom – The Old Charges – “old čardžis”, ili Stare Dužnosti. Drevni Međaši (Ancient Landmarks – “ejnšent lendmarks”, negde Old Landmarks ili samo Landmarks) predstavljaju tačno određen skup masonskih normi, čiji su izvor upravo Stare Dužnosti. Broj Drevnih Međaša se u 19. veku ustalio na 25, i upravo ovih 25 pravila (a ne ona različita pravila iz Starih Dužnosti) predstavljaju večna i nepromenljiva pravila Slobodnog Zidarstva koje moraju poštovati svi pravi Masoni širom planete.
Radi jasnijeg razumevanja razlike između Starih Dužnosti i Drevnih Međaša, dajemo hijerarhiju masonskih normi Plave Masonerije, od najviših do najnižih:
1) nepisana i nepromenljiva pravila (među njima su i Drevni Međaši)
2) Konstitucija
3) akti Velike Lože (Domaća uredba, pra-vilnici, odluke…)
4) akti loža (Domaće uredbe loža, pravilnici loža…)
5) drevna pisana pravila (među njima su i Stare Dužnosti – Old Charges, Andersonova Konstitucija…).
Ovde treba
napomenuti da su Stare Dužnosti samo posredan izvor prava, koji ima određeni
značaj prilikom tumačenja određenih vanrednih situacija. Jedan deo odredbi koje
sadrže Stare Dužnosti spadaju u korpus nepisanih i nepromenljivih pravila, i
time te pojedinačne norme (a ne Stare Dužnosti u svojoj sveukupnosti) imaju
status “nepisanih i nepromeljivih pravila”, čime postaju norme
najjače pravne snage (npr. zabrana stupanja u nedozvoljene odnose sa ženama,
sestrama, majkama druge Braće, obaveznost održavanja Bele Trpeze, obavezna
pomoć Bratu koji upućuje Veliki dozivajući znak nevolje i dr.). Međutim,
postoji jedna “nad-norma”, a to da svaki Mason, a pogotovo onaj koji
donosi važne odluke – mora se uvek rukovoditi interesima Univerzalnog Slobodnog
Zidarstva. Ova “nad-morma” ima moć da suspenduje čak i neka drevna
pravila, u izuzetnim situacijama i sa jakim razlozima. Generalno, za pravilno
tumačenje suptilnog drevnog masonskog pravnog ustrojstva potrebno je, pored
izvanrednog poznavanja masonske istorije, teorije i prakse, i dobro stručno
poznavanje pravne nauke. Upravo zbog toga, sve najznačajnije knjige iz oblasti
masonske jurisprudencije, a koje nam i danas služe kao glavni izvori tumačenja
i razumevanja masonskog prava, kao i Konstitucije najvećih masonskih
organizacija, pisali su Masoni pravnici – istaknuti poznavaoci pravne nauke i
nomotetike.
Recepcija francuskog masonskog prava
Na balkanskim prostorima, Stare Dužnosti i Drevni Međaši se najčešće (pogrešno) shvataju kao sinonimi, a u češćoj upotrebi je “otmeniji” izraz Stare Dužnosti. Razlog za ovu okolnost je recepcija francuskih masonskih akata i literature, koja takođe ne pravi jasnu jezičku distinkciju između ova dva pojma. Jednostavno, najveći broj drevnih masonskih akata je poreklom iz Engleske i Škotske, a jedan manji deo iz Nemačke. Organizovanom i sistematskom proučavanju Old Charges je u Engleskoj dat najveći značaj, pa je naučno izučavanje ove oblasti započeto još u 17. veki, dok se prvi prevodi engleskih i američkih istraživačkih radova u Francuskoj pojavljuju tek početkom 20. veka1. Puka recepcija francuskih i nema-čkih akata, bez dublje kritičke uporedne analize doveo je do ove nesaglasnosti sa svetskom masonskom teorijom i praksom.
Prvo od Osnovnih načela Konstitucije VNLS iz 2009. glasi: Masonsko udruživanje je Savez slobodnih ljudi, čije poreklo potiče iz srednjevekovnog građevinarskog bratstva. Njemu je osnova čisti etički zakon, koji nalazi svoj izraz u slobodnozidarskim propisima, a ponajviše u tzv. “Starim dužnostima slobodnih zidara”. VNLS je doslovno preuzela ovo načelo iz Konstitucije Velike Lože Srba, Hrvata i Slovenaca “Jugoslavija” iz 1919. Ovo načelo jasno ukazuje da u slučaju bilo kakvih nejasnoća i pravnih praznina, pri tumačenju treba konsultovati Stare Dužnosti !? I to može biti osnov brojnih problema, jer različiti akti, koje zajednički nazivamo Starim Dužnostima, sadrže veoma različit broj normi, koje često nisu određene na identičan način. Šta ako se, primenom ovog načela, neko pozove na Regius Manuscript iz 1390. godine, a drugi mu se suprotstavi stavom da se ta odredba ne nalazi u npr. Cooke manuskriptu iz 1425. godine, koji je takođe Old Charge(s)! Engleski i američki Masoni su ovaj problem rešili uvođenjem Drevnih Međaša, koji su precizno i taksativno određeni, i ne ostavljaju mesta zabuni ili različitim tumačenjima. Bez obzira što naša obedijencija pripada “francuskoj liniji”, neporecivo je da su su i Stare Dužnosti i Drevni Međaši nastali na engleskom govornom području, pa se pri definisanju i implementaciji ovih izuzetno značajnih termina moramo držati njihovog izvornog značenja i značaja u anglo-saksonskom masonskom pravnom sistemu. Znači, termin “Stare Dužnosti” se može (i treba) koristiti u govoru, ali je u zvaničnim aktima ispravnije i preciznije koristiti jasno određen izraz Drevni Međaši (Ancient Landmarks) ili eventualno Graničnici, kako predlaže br. Goran Ivanković2. Međutim, kako ne bi dolazilo do različitih interpretacija, čini se najsvrsi-shodnijim koristiti najopštiji izraz “opšte prihvaćena pravila Slobodnog Zidarstva”.
Regius Manuscript – najstarija Stara Dužnost
Za razumevanje razlike između pojmova Starih Dužnosti i Drevnih Međaša, možda je najbolje krenuti od popularnog i često citiranog teksta “The Old Charges” H.L. Hejvuda3, koji donosi najbitnije činjenice, koje ovde prenosimo u skraćenoj formi. Pre ustanovljenja termina Old Charges, drevni masonski zapisi su zbirno nazivani Ancient Manuscripts, Ancient Constitutions, Old Records ili Gothic Manuscripts (ovaj termin “gotski manuskripti” se ponekad i danas koristi – prim. aut.). Pronađeno je i sačuvano preko 100 dokumenata, nastalih u periodu od 1390. do 1730. godine, i većina ih se nalazi u londonskom British Museum-u. Po sličnosti sadržaja i forme, ove izvore masonskog prava razvrstavamo u četiri velike grupe – familije: The Grand Lodge Family, The Sloane Family, The Roberts Family i The Spencer Family. Prvu naučnu studiju Starih Dužnosti objavio je Dr. Robert Plot 1686. godine, u knjizi “Natural History of Staffordshire”. Većina poznatih Starih Dužnosti je engleskog porekla, ali postoji i nekoliko nemačkih (Torgau Ordinances i Cologne Constitutions).
Najstariji manuskript poznat je pod imenima “The Halliwell” ili “Regius Manuscript” i smatra se da potiče iz 1390. godine. Napisan je u stihu, na staro-engleskom i sadrži 15 članova (koji se odnose na opšta pravila ponašanja) i dodatnih 15 tačaka koje sadrže statutarno-organizacione norme. Drugi najstariji manuskript je poznat pod imenom “Cooke Manuscript” i potiče iz 1450. godine. Smatra se da je Anderson, prilikom pisanja svoje čuvene Konstitucije, svoj rad bazirao upravo na ovom dokumentu.
Većina Starih Dužnosti ima ujednačen
koncept sadržaja. Na početku je zahvalnost Tvorcu i Vladaru, zatim je data
kraća mitološla istorija Masonerije (gde se češće pominju Noje, Nabukodonosor i
dr. nego Hiram Abif), zatim slede opšta pravila ponašanja i na kraju
organizaciona pravila. Broj pravila je različit, a ima i dosta razlika u konkretnom
sadržaju, odnosno – neki dokumenti ne sadrže pojedina bitna pravila Reda, neke
odredbe su normirane na različit način (npr. oko vremena koje se mora provesti
na majstorskom stepenu da bi se uzeo učenik i dr.). Posebno je značajan “Harleian MS” iz 1670. (9 članova i
9 tačaka), koji potvrđuje da je institucija Velikog Majstora postojala i pre
osnivanja Velike Lože, s tim da su njegove ingerencije bile svedene uglavnom na
upravljanje godišnjom Skupštinom.
Andersonova Konstitucija
Upravo zbog brojnosti različitih masonskih pisanih dokumenata i različitosti pravila, nakon osnivanja Velike Lože u Engleskoj 1717. godine, pojavila se potreba za kodifikacijom. Posle opsežnog rada, br. Dr. Džejms Anderson je 1723. objavio prvu štampanu Konstituciju, koja je sadržala najvažnija pravila Bratstva. Iako je bilo negodovanja i neslaganja sa ovom kodifikacijom, činjenica je da je Anderson postavio temelje modernog masonskog zakonodavstva.
Zainteresovani za dublje proučavanje drevnih manuskripta, ovo uzbudljivo putovanje kroz vreme mogu započeti knjigom “The Old Charges of British Freemasons” W.J. Hughana4, koja na pregledan način predstavlja 30-ak najzanačajnijih manu-skripta.
Najveći broj Old Charges nastao je u doba operativne masonerije i vladanja dvostepenog masonskog sistema (tek u 18. veku je ustaljen današnji trostepeni sistem: Učenik, Pomoćnik, Majstor – prim.aut.), i u tom svetlu se moraju tumačiti njihove odredbe. Kao ilustraciju međusobnih razlike, dajemo nekoliko zanimljivih primera: Sloane MS iz 1646. u 11. tački određuje da Mason ne sme igrati nikakve hazardne ili nemoralne igre, dok Harleian MS iz 1672. u 20. tački dozvoljava kockanje i kartanje, ali samo u vreme božićnih praznika. Sloan MS propisuje obavezu dolaska na sve masonske samite bez izuzetka, dok Harleian MS na to obavezuje Braću, ali samo ako se u trenutku održavanja sastanka nalaze u krugu od 10 milja od mesta održavanja. Lodge of Hope MS iz 1680. godine ovu razdaljinu skraćuje na 5 milja, a Antiquity MS iz 1686. je povećava na čak 50 milja. Harleian MS zabranjuje Učenicima ženidbu ili veridbu, dok se većina drugih manuskripta ne bave ljubavnim životom Učenika. Posebno je zanimljiv York MS No.4 iz 1693. godine koji čak dozvoljava i ženama ulazak u masonski savez!
Kodifikovanje Drevnih Međaša
Upravo zbog ovakvih razlika, jedan od najpoznatijih masonologa svih vremena A.G.Mackey je sistematizovao drevna pravila kroz 25 Drevnih Međaša (Ancient Landmarks) u svojoj knjizi “A Text Book of Masonic Jurisprudence”5 iz 1872. godine, koje odmah prihvata još jedan značajan masonolog Chalmers I. Patton u knjizi “Freemasonry and its Jurisprudence”6. U narednim godinama ovih 25 pravila, pod imenom Ancient Landmarks, postaju opšte prihvaćeni osnov masonskog pravnog sistema, koji moraju poštovati bez izuzetka svi pravi Masoni širom sveta. Numeracija Međaša je takođe opšte prihvaćena, pa ako se neki Mason pozove na 13. Međaš, svi Masoni širom sveta će znati da se Brat poziva na pravo na žalbu protiv odluke svoje lože kojom mu se uskraćuje neko pravo. Autor ovog teksta smatra da bi svaki ovdašnji Mason nakon prijema, uz primerak Statuta i Konstitucije, morao dobiti i knjigu sa Drevnim Međašima na srpskom jeziku. Na ovaj način, novoprimljeni Brat bi se ne samo upoznao sa suštinom Slobodnog Zidarstva, već bi na najkraći način mogao da se upozna sa glavnim normativnim okvirom Bratstva.
25 nepromenjivih pravila
Ovde ćemo, samo u najkraćim crtama, predstaviti 25 Drevnih Međaša, ali uz ogradu da su ovde dati u skraćenoj i maksimalno sažetoj formi. Problemi se javljaju upravo zbog pogrešnih i nekompletnih interpretacija, tumačenja i prevoda, pa preporučum da ih pročitate u u originalnoj i kompletnoj verziji (makar dok Izdavački odbor VNLS ne objavi adekvatan priručnik sa kompletnim tekstom i tumačenjem Drevnih Međaša):
1. Međaš: oblici prepoznavanja – Masoni se prepoznaju po znacima, rečima, lozinkama i hvatovima (rukovanjima),
2. Međaš: podela na tri stepena (Učenik, Pomoćnik, Majstor),
3. Međaš: legenda o trećem stepenu (gradnja Solomonovg Hrama i Hiram Abif),
4. Međaš: Bratstvom upravlja Veliki Majstor,
5. Međaš: Veliki Majstor ima pravo da predsedava na svakom sastanku Bratstva (odnosi se na sve ritualne i konferencijske radove Velike Lože i svih Loža),
6. Međaš: Veliki Majstor ima pravo da dozvoli prijem ili uzdizanje (iako nisu ispunjeni “redovni” uslovi),
7. Međaš: Veliki Majstor ima pravo da stvara privreme lože (uz prisustvo najmanje još šestorice Majstora, a radi nekog važnog zadatka),
8. Međaš: Veliki Majstor može proizvesti Masona na licu mesta (u privremenoj loži),
9. Međaš: neophodnost masonskog sastajanja u ložama,
10. Međaš: radom loža upravlja Starešina sa dva Nadzornika,
11. Međaš: Loža mora biti zaštićena (prilikom ritualnog rada),
12. Međaš: svaki Mason ima pravo da bude zastupan na Skupštinama (i drugim opštim sastancima Velike Lože, kao i da daje instrukcije svojim predstavnicima),
13. Međaš: pravo na žalbu protiv svake odluke Lože (Mason je upućuje Velikoj Loži ili Skupštini),
14. Međaš: svaki Mason ima pravo da posećuje sve regularne lože,
15. Međaš: ukoliko je posetilac nepoznat Braći, u ložu može ući samo nakon prethodne provere,
16. Međaš: lože nemaju pravo da se mešaju u poslove drugih loža (niti da uzdižu Braću iz drugih loža,
17. Međaš: svaki Mason podleže zakonima masonske jurisdikcije kojoj pripada,
18. Međaš: kandidat za prijem u Bratstvo mora ispunjavati određene uslove,
19. Međaš: vera u Boga kao Velikog Arhitektu Univerzuma je jedan od najvažnijih Međaša,
20. Međaš: vera u vaskrsenje i budući život,
21. Međaš: “Knjiga zakona” je obavezni deo inventara svake lože,
22. Međaš: svi Masoni su jednaki,
23. Međaš: tajnost institucije (obaveza čuvanja masonskih tajni),
24. Međaš: spekulativna nauka zasniva se na operativnoj veštini, a korišćenje simbolizma služi religijskom i moralnom usavršavanju,
25. Međaš: ovi Međaši se ne smeju nikad menjati.
Iako Drevni Međaši predstavljaju neprikosnoveni primarni i najviši izvor masonskih pravila, i Stare Dužnosti imaju određeni značaj, pogotovo prilikom tumačenja i nalaženja rešenja za neke nejasne ili neuobičajne situacije. U normativnoj hijerarhiji, Stare Dužnosti se nalaze na poslednjem mestu, ispod akata loža koje rade pod zaštitom Velike Lože. Zbog toga je možda danas pravi trenutak da ispravimo grešku naše Braće, koja su prevodeći i neselektivno implementirajući odredbe francuskih masonskih akata, u Konstituciji navele Stare Dužnosti, (a ne Drevne Međaše) kao okvir i polazište gradnje jugoslovenskog i srpskog masonskog pravnog sistema.
B.R., MKU,
PL “Sloboda”, Beograd