U svom permanentnom duhovnom razvoju, počev od učenika, pa sve do majstora Kraljevske umetnosti slobodni zidar mora da pređe određeni ritualni put. Taj put uslovljen je određenim konkretnim pravilima zabeleženim u spisima koje praktikuju lože odane Drevnom prihvaćenom škotskom ritualu. To je beskrajni put koji slobodni zidar preduzima od tame neznanja, ka svetlu istine, od besmislenih predrasuda, prema dobroti ispunjenoj ljubavlju, od beznađa, prema sreći i, konačno, od pojedinačnog i prirodnog, prema univerzalnom i božanskom.
Pre nego što pristupim analizi duhovnih aspekata tog beskrajnog putovanja, ukratko ću istaći značaj obreda kruženja (cirkumambulacije) oko središnjeg dela Lože oivičenog sa tri stuba Male Svetlosti, koji predstavljaju vrline: mudrost, snagu i lepotu.
Naš ugledni publicista brat Stevan V. Nikolić u svom delu “Kraljevska umetnost – Tri veka slobodnog zidarstva” piše: “Osnovna simbolika kruženja jeste aluzija na tok Sunca na nebu; od istoka, preko juga ka zapadu i natrag preko severa do istoka. Imitirajući kretanje Sunca, osoba pokušava da postane deo tog grandioznog obnavljanja života, koje Sunce ponavlja iz dana u dan. Od rođenja u zoru na istoku, preko zrelosti u podne na jugu, ka starosti naveče na zapadu, smrti u tami severa, pa do ponovnog rođenja na istoku, ljude je oduvek fascinirala sposobnost prirode da stalno iznova pravi pun krug života. Kruženje se često blisko povezuje sa činom pročišćenja. U nekim masonskim obredima kandidat, koračajući u krug hramske prostorije pravi tri kruga, koji predstavljaju tri simbolična putovanja. Tokom svakog putovanja pročišćavaju ga elementi vode, vazduha i vatre. Očišćen od životnih nečistoća, on stiže na istok, gde ima priliku da uđe u zoru svog novog postojanja”.
Čin kruženja oko hramskih stubova prisutan je i prilikom unapređenja učenika u drugi stepen – stepen Pomoćnika. Na preduzetih pet putovanja kandidat za stepen Pomoćnika uči o značenju slova “G”, o pet ljudskih čula, o arhitekturi i o sedam slobodnih umetnosti i nauka. On se na ritualnom puto-vanju upoznaje sa pet velikih posvećenika čija će imena braća učenici saznati tokom obreda una-pređenja.
Izuzimajući, ovom prilikom, tzv. deklarativne majstore Kraljevske umetnosti koji su ovo laskavo zvanje bez ikakvog pregnuća poneli pukim pripadanjem bratstvu tokom određenog protoka vremena, slobodnog zidara možemo posmatrati kao:
- Intuitivni-duhovni tip tragaoca za istinom koji svoja duhovna putovanja preduzima nepre-stanim angažovanjem sopstvene volje i
- Intelektualni tip slobodnog zidara koji je u svom duhovnom razvitku potpomognut ritualima.
Važna razlika je ta što je intelektualni tip slobodnog zidara uvek svestan sebe kao nekoga ko se aktivno bavi ritualom, dok intuitivnom slobodnom zidaru ritual nije primaran u procesu samousa-vršavanja.
Zato je potrebno znanje koje obuhvata oba puta, oba profila, znanje koje je celokupno i koje čini jedan sistem. Potrebno je, dakle, stapanje ovih inače suprotnih tendencija duha. Ono je stoga i retkost. Često imamo priliku da vidimo visoko intelektualne ili intuitivne osobe, ali retko te kvalitete (razvijene) viđamo u jednoj osobi. Da bi se dostigao taj nivo znanja, potreban je mukotrpan rad, neformalna edukacija, napor da se prisustvuje svim ritualnim radovima u loži i naravno talenat, odnosno prirodna sklonost. Duhovni put, jednog od bilo koja dva navedena tipa obuhvata i čini postizanje trećeg – celovitog slobodnog zidara sposobnog da transformiše svoje voljne, emocionalne i intelektualne potencijale.
Kao takav, slobodni zidar je sposoban da lako prevazilazi prepreke materijalnog sveta. On postaje sposoban da istinski stremi onome što se drugima čini kao haos, prolaznost, transformacija itd. Istovremeno, slobodni zidar je sposoban da shvati i sledi tok ritualne cirkumambulacije. Dosezanje ovih istina, ovih spoznaja, predstavlja prihvatanje sebe kao živog kamena u nepojamnom projektu Velikog Arhitekte svih svetova.
“Tokom vremena cirkumambulacija se često shvatala kao sveta procesija sa mističnim, čak magijskim atributima. U psalmu 26-6 čitamo: ‘Umivam pravdom ruke svoje i idem oko žrtvenika tvojega, Gospode’. Koje u toj procesiji hoda, zaslužiće Božiju milost i steći će pravo prolaza. Svaki krug doneće novu obnovu i svesnost o još jednom krugu. Jakob Beme je 1612. godine napisao: ‘Suština Boga je kao točak’. D. Milijus u svojoj Philosophia rephormata iz 1622. godine na to je dodao da rotacije treba ponavljati, sve dok Zemlja ne postane nebeska, a nebo zemaljsko i povezano sa Zemljom; tada će rad biti obnovljen’. Ma šta bilo razlog za izvođenje obreda kruženja, jedno je sigurno: on je duboko urezan u ljudsku duhovnost i aktivira se svaki put kad čovek želi da se odnosi prema stvarima van naše materijalne realnosti”, piše Stevan V. Nikolić.
Da bi slobodni zidar postao aktivan i sposoban za punu voljnu akciju, on mora prvo prestati da bude “ono na šta se utiče”, kako bi i sam postao delatan i sposoban za uticanje. Ukratko, da bi jedan postao uzrok, mora prvo prestati da bude posledica. Faza kada čovek prestaje da bude posledica i kada započinje spoznaja i ovladavanje sobom u masonskom poimanju napredovanja predstavlja “simboličnu smrt”. Dakle, slobodni zidar simbolički kida sve uzajamno zavisne odnose sa svojom fizičkom, emotivnom, intelektualnom sredinom i biva konačno u prilici da bira. On sada, kao majstor Kraljevske umetnosti, bez pomoći brata garanta koji se sve do ovog trenutka starao o njegovom ponašanju, radu i napredovanju kako u slobodnozidarskom životu, tako i u profanom svetu, bira novi način života, nove odnose, tip odnosa koji hoće da gradi. On sada svesno i voljno ne samo da koristi svoju iskonsku osobenost izbora, već i, ovog puta, totalno svesno u tome učestvuje i stoga preuzima odgovornost za svoje izbore. Sav protkan lepotom, snagom i mudrošću, svim stečenim vrlinama i usvojenim znanjem u svom dosadašnjem radu – majstor kraljevske umetnosti sada je sposoban da bude putovođa novoj braći na njihovom putu samousavršavanja.
Br:. P.P. Loža “Đorđe Vajfert”, Beograd