Pentagram – pet ravnih linija koje se međusobno presecaju i spajaju krajevima na način da obrazuju zvezdu sa pet jednakih krakova koja se crta jednom neprekidnom linijom, sa jednim krakom zvezde okrenutim na gore, te time sačinjavaju simbol koji se formalno naziva „Pentagram“.
Naziv „Pentagram“ potiče od grčkih reči „pente“ (broj pet) i „graphein“ (pisati), pa se samim tim Pentagramom može nazvati svaka geometrijska figura sastavljena od pet simetričnih linija. Ipak, prava asocijacija na ovaj simbol je petokraka zvezda celih i jednakih linija koja se može nacrtati samo u jednom potezu. Istražujući istoriju znakova možemo pronaći da je „Pentagram“ jedan od najstarijih simboličkih prikaza koji se u određenim krugovima društva koristio još od početka pisane istorije sveta. Tako ga pronalazimo uklesanog na spomenicima iz doba Antike, u Africi, zatim u drevnoj Kini i Japanu, u Vavilonskoj kulturi, itd. Bio je tumačen kao simbol večnosti povezan sa obožavanjem prirode. Pored toga, Druidi su ga smatrali simbolom Božanstva, u Egiptu simbolizuje utrobu prirode, Kelti su ga koristili kao simbol zaštite, a Hebreji kao simbol istine i označavao je Pet Knjiga Tore.
Kralj Solomon, graditelj čuvenog Hrama, poznat po svojoj učenosti i mudrosti, važio je takođe za jednog od najvećih majstora kabale, imao je svoj „Solomonov Pentagram“ koji je pored „Solomonovog Pečata“ jedan od najkorišćenijih simbola vezan za njegovo ime i smatran je znakom savršenstva. Sam „Solomonov Pentagram“ ima opisanu liniju kružnice oko njega, te natpise-imena, odnosno „sigili“ van i unutar krakova, kao i centra Pentagrama, ispisane na način da se van Pentagrama, a unutar kružnice, nalazi slogovni naziv podeljen u pet delova odnosno, razdvojen sa pet krakova: TE-TRA-GRAM-MA-TON. Smatralo se da „TE-TRA-GRAM-MA-TON“ označava neizrecivo ime Božije, gde se sama tendencija neizrecivosti može povezati sa trećom Božijom zapovesti: „Ne uzimaj uzalud „imena“ Gospoda Boga svoga!“. Zatim, unutar krakova Pentagrama stoje ispisani natpisi:
– ABDIA – Spajam se sa tobom u tajni, o Duše!
– BALLATON – Izađi i progovori glasno na mom maternjem jeziku.
– BALLONY – Pokaži mi svoje znanje i blago koje znaš i čuvaš, i uruči mi ga mirno.
– HALLIY – Odgovori mi na sva moja pitanja koja bih ti ikada mogao postaviti, bez ikakve greške.
– HALIZZA – Prikaži se u obliku Božanskog savršenstva.
I unutar centra Solomonovog Pentagrama:
– SOLUZEN – Otvori mi tajna vrata i otkrij mi moju svrhu!
Nakon
ovoga možemo zaključiti da je „Pentagram“ zaista smatran veoma moćnim simbolom.
Nastavljamo sa istraživanjem kroz vreme i dolazimo do stare Grčke. Stari Grci
su isprva „Pentagram“ nazivali „Higija“, što označava zdravlje (Higija – grčka
boginja zdravlja). Pažnju im je privlačio i zbog njegovih savršenih
geometrijskih proporcija (odnos svih crta u Pentagramu jednak je broju PHI =
1,618…), a kasnije je nazivan i imenom „Pentalfa“, jer sam simbol izgleda kao
da se sastoji od pet grafema prvog slova grčkog Alfabeta „ALFA“, dok je njegova
neprekidna linija smatrana
simbolom beskonačnosti, odnosno, sinonim za grčko slovo „OMEGA“. (ALFA i OMEGA – Početak i Kraj).
Ne možemo a da ne spomenemo grčkog mističnog filozofa Pitagoru, koji je takođe bio fasciniran simbolom Pentagrama i takođe otkrio „Zlatni Rez“ koji se krije u odnosu proporcija geometrijske forme Pentagrama, te ga je, takođe, smatrao geometrijskim amblemom savršenstva. Ipak, Pitagora je išao i izvan matematičkih proračuna i proporcija u polje metafizike, budući da je Pentagramu dodeljeno simboličko značenje sklada i poretka pet „osnovnih elemenata“: Zemlja, Voda, Vazduh i Vatra na četiri niža kraka, i Duh na najvišem uspravnom kraku, kao asocijacija na materiju koja podleže Duhu. Kasnije su Pitagorejci koristili „Pentagram“ kao simbol svoga Bratstva i znakom njihovog učenja.
I pored svih ovih već navedenih značenja, shvatanja „Pentagrama“ su još mnogostruka. Jedno od shvatanja je da „Pentagram“ predstavlja i mikrokosmos sa njegovim unutrašnjim energijama, te se smatra i energetskim znakom. Ne retko su ga predstavljali i kao simbol svetog ženskog principa, dok je u tom slučaju simbol muškog principa bivao prikazan kao opisana kružnica oko njega kao jedinstvo, to jest zajedništvo oba principa. Njegova geometrijska forma je često multiplicirana, ili se krije i u prirodi: u oblicima tela morskih zvezda, u strukturama stabala biljaka, u obliku određenih vrsta cveća, poprečno razrezanim plodovima jabuke, kristalizovanim oblicima, itd. Iz tog razloga je „Pentagram“ bio smatran i simbolom Majke Prirode.
Zanimljivo je napomenuti da planeta Venera opisuje pravilan „Pentagram“ na ekliptičnom nebu u toku svakih osam godina. Tako je „Pentagram“ i simbol Boginje Venere. U čast Venerinog osmogodišnjeg ciklusa kretanja u staroj Grčkoj organizovane su Olimpijske igre. Danas je malo poznato da Olimpijada sledi obrazac Venerinog poluciklusa. „Pentagram“ je trebao biti proglašen i zvaničnim olimpijskim simbolom, ali je u poslednjem času pet krakova zvezde zamenjeno sa pet jednakih krugova koji se međusobno presecaju, kako bi na bolji način odrazili duh međusobne povezanosti kako svih ekipa učesnica, tako i pojedinaca, kao i harmoniju ovih igara.
U ranom Hrišćanstvu „Pentagram“ je takođe imao veoma rasprostranjenu simboličku primenu. Tumačili su ga kao simbol pet rana Isusovih, ili pet tajni Hrišćanskih: Blagovesti, Rođenje, Uskrsnuće, Uzašešće i Uznesenje. U srednjem veku simbol Pentagrama je veoma korišćen u magijske svrhe kao moćna zaštita, te je upotrebljavan kao motiv ukrasa na nakitu (takozvana amajlija, ili talisman), gde načinjen od zlata predstavlja snagu i moć Sunca, a načinjen od srebra predstavlja mesečevu snagu i moć. Korišćen je i kao motiv na kovanom novcu. Nosili su ga i vitezovi prikazanog na svojim štitovima kao simbol pet viteških vrlina: Velikodušnost, Učtivost, Čistota, Viteštvo i Pobožnost.
Upotreba Pentagrama je dodatno popularizovana u 16-om veku od strane filozofa i okultiste Heinrich Cornelius Agrippa-(e). On je u svom delu „De occulta philosophia“ prikazao crtež ljudskog tela položenog na Pentagramu, na čijim se vrhovima nalaze astrološki znaci pet planeta i Meseca u centralnoj tački, što može da simbolizuje jedno od Hermetičkih načela: Kako gore, tako i dole i kako dole, tako i gore (Mikro i Makro kosmos). Skicu sa ljudskim proporcijama u dva položaja, položene unutar kružnice i kvadrata takođe možemo pronaći i na delu Leonarda da Vincia (Vitruvijanski čovek) iz 1487. godine, temeljene na delu starorimskog arhitekte Vitruvija, za koju se slobodno može zaključiti da je tematski predhodila Agripinom delu. Postoji predanje koje navodi da se znak „Pentagram“ mora nacrtati u jednom potezu, što takodje podseća na određeno alhemijsko pravilo – da se započeti rad na nekom „Velikom Delu“ ne sme prekidati.
Na
osnovu svega do sada navedenog možemo takođe reći da se deo simbolike Pentagrama
temelji i na broju pet i izražavanju jedinstva nejednakih delova. Pet krakova
Pentagrama se na taj način hipotetički mogu uskladiti u plodnom spoju broja
tri, koji po jednoj teoriji označava muški princip i broju dva, koji odgovara
ženskom principu, pa bi se onda moglo zaključiti da „Pentagram“ simbolizuje i
androginost. Kada bi se Pentagramu izbrisale unutrašnje linije on nebi bio samo
desetougaonik, već bi mogao biti petokraka zvezda koja se prema Masonskim
predanjima naziva još i „Plamena Zvezda“, simbol uzdizanja genija do
nedokučivih stvari. Ženska grana Masonerije takođe koristi „Pentagram“ sa dva
kraka okrenuta na gore – simbol Istočne zvezde (Istar, Astarte, Venera) kao
njihov amblem.
Do XIX veka ne pojavljuje se ni jedna povezanost Pentagrama sa zlom ili pominjanje znaka u zlom kontekstu. U XIX veku Eliphas Levi, rasčinjeni sveštenik, ilustruje amblem obrnutog Pentagrama sa jarećom glavom kao simbol satanista, palih anđela, neposlušnosti i pobune ljudi protiv Boga. Od tada nastaje i dilema za modernog posmatrača: o kakvom se simbolu zapravo radi? Dobrom ili lošem? Pozitivnom ili negativnom?…
Takođe, ono što ja kao posmatrač zaključujem na osnovu proučavanja i istraživanja simboličkih značenja Pentagrama, je da se radi o veoma apstraktnom simbolu putem čijeg prikaza su mnoge civilizacije, religije, učenja, bratstva, organizacije, ali prvenstveno individue, slobodni i umni ljudi, nastojale da simbolički prenesu svoja saznanja, ali i težnje po pitanju: životnih ciljeva, vizija sveta, poimanja znanja i razmišljanja o suštini života, međutim, bez ikakvog univerzalnog objašnjenja.
Smatram da se sam odgovor na projekciju simbola „Pentagrama“ (kao i kod mnogih drugih simbola), ponudio na delimičnu slobodu tumačenja samom posmatraču, čiji će odgovor na značenje simbola „Pentagram“-a biti uslovljen onom energijom koju on u sebi nosi i shodno tome ga on može doživeti, odnosno shvatiti i razumeti.
Na Orijentu Knjaževac, oktobra meseca 6018. G.I.S.
Pomoćnik Kraljevske Umetnosti, Br. O. J.